Hagfræðingur með heimskautasýn Vísindafólkið okkar – Joan Nymand Larsen

Joan Nymand Larsen, prófessor við Félagsvísindadeild,

Vísindafólkið okkar er mánaðarleg kynning á vísindafólkinu okkar. Joan Nymand Larsen, prófessor við Félagsvísindadeild, er vísindamanneskja októbermánaðar.

Hann hefur búið í þremur heimsálfum

Joan Nymand Larsen fæddist í Odense í Danmörku og ólst upp á eyjunum á Suður-Fjóni. Frá unga aldri var nokkuð ljóst að líf hennar yrði mótað af hafinu og norðrinu. „Ég bjó líka hluta af æsku minni á Grænlandi þar sem kennarinn leyfði okkur stundum að fara úr tímum til að horfa á þegar veiðimenn komu með hval eða ísbjörn,“ rifjar hún upp brosandi. Þessi snemmbúna reynsla af norðurheimskautssvæðum urðu síðar undirstaða ævilangs fræðilegs ferils sem snýst um að skilja líf og breytingar á norðurslóðum.

Eftir að hafa lokið menntaskóla í Danmörku tók Joan óvenjulega beygju — alla leið í sveitina í Ástralíu. „Ég fór til Victoria í skiptinám tengt landbúnaði þar sem ég kynntist kúm, korni og gestum á sveitaheimili. Þetta var reyndar hálfgerður tilraunabúskapur,“ lýsir Joan dvölinni í Ástralíu. Leið hennar lá svo aftur til Danmerkur þar sem hún hóf nám í hagfræði við Kaupmannahafnarháskóla og þaðan fór hún til Kanada, þar sem hún lauk doktorsprófi við University of Manitoba með sérhæfingu í efnahagsþróun á norðurslóðum.

„Ég bjó í Kanada í 16 ár — fyrst sem nemandi, svo sem kennari og að lokum rannsakandi við University of Manitoba. Þar tók ég einnig þátt í samningateymi í stórum verkalýðssamtökum,“ segir hún. En örlögin — og einn Íslendingur — höfðu aðrar áætlanir en að hún dveldi í Kanada alla tíð. „Eftir að ég kynntist Íslandi og Jóni Hauki, sem síðar varð eiginmaður minn, var ekki aftur snúið.“

Í dag er Joan prófessor í hagfræði og norðurslóðafræðum við Háskólann á Akureyri og aðalrannsakandi og rannsóknarstjóri við Stofnun Vilhjálms Stefánssonar. Hún gegnir einnig stöðu gestaprófessors við Háskóla Grænlands (Ilisimatusarfik). Allt hennar líf, frá æsku til þeirra fræða sem hún stundar í dag er samofið heimskautssvæðum og fólkinu sem þar býr.

Kennsla með norðlægu ívafi

Joan kennir námskeið um hagfræðikenningar, efnahagsþróun og framhaldsnámskeið um áskoranir hag- og lífskjaraþróunar á norðurslóðum. „Það skemmtilegasta við kennslu,“ segir hún, „er þegar stúdentar koma mér á óvart — þegar þeir deila persónulegri reynslu eða innsýn sem breytir umræðunni á óvæntan hátt.“

Kennsluaðferð hennar byggir á tengingu og forvitni. Hún fléttar oft raunveruleg dæmi frá norðurslóðum inn í fyrirlestra sína, byggt á áratugalangri vettvangsvinnu á Grænlandi, Íslandi og öðrum norðlægum samfélögum. „Stúdentar koma svo með sína eigin sýn og reynslu inn í kennslustofuna — og það gerir námið lifandi og hvetjandi.“

Rannsóknir á norðurslóðum: Þverfaglegar og mannlegar

Joan lýsir sér fyrst og fremst sem „hagfræðingi með sérhæfingu í efnahagslegri og sjálfbærri þróun á norðurslóðum.“ Rannsóknir hennar kanna félagsleg og efnahagsleg áhrif loftslagsbreytinga, aðlögunaraðferðir staðbundinna samfélaga og hvernig meta má lífsgæði og lífsskilyrði á norðurslóðum.

„Norðurslóðir eru flóknar — og sú flækja krefst þverfaglegrar nálgunar,“ útskýrir hún. „Við rannsökum tengslin milli umhverfis, samfélags og efnahags — og hvernig breytingar á einu sviði hafa áhrif á hin.“

Vettvangsvinna hennar hefur farið fram á Grænlandi, Íslandi, í Kanada, Alaska, Svalbarða og víðar á norðurslóðum. Mikið af vinnunni felur í sér náið samstarf við íbúa og alþjóðleg rannsóknarteymi. „Þverfagleg vísindi og samvinna með heimafólki hjálpa okkur að skapa heildstæðari og raunsærri mynd af veruleikanum,“ segir hún. „Og það gerir okkur kleift að vinna með samfélögum að raunverulegum lausnum.“

Núverandi verkefni Joan eru fjölbreytt og áhrifamikil. Hún leiðir og tekur þátt í stórum rannsóknarverkefnum styrkt af ESB, NordForsk og fleirum meðal annars um mengun og seiglu í samfélögum á norðurslóðum sem ber heitið ICEBERG og verkefnin ILLUQ og Mapping Memories sem taka á þiðnun sífrera og áhættu hvað varðar innviði og menningarleg vistkerfi. Þá rannsakar Joan sjávarumhverfi og fæðuóöryggi á Grænlandi í verkefninu SustainME og félagsleg og efnahagslega mismunun í Suður-Grænlandi til dæmis í verkefninu WAGE.

„Þessi þverfaglega nálgun okkar er nauðsynleg,“ undirstrikar hún. „Til dæmis hefur þiðnun sífrera áhrif á húsnæði, vegi, heilsu og staðbundin hagkerfi — en þessi atriði hafa oft verið rannsökuð í einangrun. Við tengjum punktana til að skilja heildarmyndina.“

Verk hennar hafa einnig verið lykilatriði í röð skýrslna um þróun mannlífs á norðurslóðum (AHDR), sem hófst á þeim tíma þegar Ísland gegndi formennsku í Norðurskautsráðinu. „Fyrsta verkefnið mitt þegar ég kom til Íslands var að vera með umsjón með og samræma vinnu að gerð fyrstu AHDR-skýrsluna — grunnskýrslu sem gegnir lykilhlutverki fyrir bæði menntun og forgangsröðun í Norðurskautsráðinu. Nú erum við að undirbúa þriðju skýrsluna.“

Líf utan gagnanna

Joan segist helst finna frið í náttúrunni og þá nálægt sjónum enda nauðsynlegt í hennar annasömu og alþjóðlegu dagskrá. „Við hjónin eigum annað heimili á Suður-Fjóni, við ströndina og skóginn. Þar slökum við á, förum í fuglaskoðun og njótum góða loftsins — þó satt best að segja fari töluverður tími í að snyrta runna og tré,“ segir hún hlæjandi.

Tengsl hennar við norðurslóðir eru bæði persónuleg og fagleg og hún deilir af reynslu sinni. „Ef þú ætlar að stunda rannsóknir á Grænlandi,“ ráðleggur hún, „kynntu þér umhverfið — og aldrei skipuleggja mikilvæga fundi strax eftir komu til landsins. Veðurseinkanir eru ekki undantekning heldur regla!“

Eftir ævilangt ferðalag um norðurslóðir er Joan enn jafn forvitin og ástríðufull. „Það er forréttindi að vinna náið með samfélögum og ungum rannsakendum til að skilja og móta framtíð norðurslóða,“ segir hún. „Og norðurslóðirnar hætta aldrei að koma á óvart.“

Ráð: Vertu hugrökk og láttu tímabundin áföll ekki breyta stefnu þinni í lífinu; og mundu alltaf hvaðan þú kemur.

Skemmtilegar staðreyndir:

• Ég fór í grunnskóla í litlu bæjarfélagi í Suður-Grænlandi. Kennarinn leyfði okkur að fara út til að fylgjast með þegar veiðimenn höfðu veitt ísbjörn nálægt bænum eða þegar stór hvalur var dreginn upp á bryggjuna.
• Sem barn á Grænlandi lenti fjölskylda mín og ég einu sinni í neyðarlendingu á kanadískri herstöð þegar litla flugvélin gat ekki lent á Grænlandi vegna slæms veðurs — sem var fyrsta heimsókn mín til Kanada.
• Við hjónin eigum annað heimili á Suður-Fjóni, Danmörku, við ströndina og skóginn, þar sem við slökum á, njótum gönguferða í náttúrunni og stundum fuglaskoðun og öndum að okkur hreina loftinu.