110. þáttur 12. desember 2013
Tryggvi Gíslason
Saga og merking nokkurra mannanafna
Nafngiftarvenjur hafa breyst í tímans rás. Valda því hefðir og venjur, en einnig hverjir borið hafa nöfnin og hvað þau merkja. Mannsnafnið Glúmur kemur fyrir í Landnámu og fornsögum en sést ekki í manntali fyrr en 1910. Nafnið er talið merkja maður með skuggalegt augnaráð. Í Landnámu bera þrír menn nafnið Mörður - svo og rógberinn Mörður Valgarðsson í Njálu. Síðan bar enginn þetta nafn fyrr en á sjötta áratug síðustu aldar, vafalaust vegna Marðar Valgarðssonar - Lyga-Marðar, auk þess sem dýrsheitið mörður kann að hafa valdið nokkru um.
Lengi voru börn skírð eftir ættfólki. Meðan barnadauði var mestur á Íslandi í öllum löndum Evrópu og fólk vildi koma upp ákveðnu nafni, henti það iðulega að systur eða bræður báru sama nafn. Var þá til að mynda talað um Guðrúnu eldri og Guðrúnu yngri. Til er saga að austan um fjóra bræður sem allir hétu Guðmundur nema Helgi hann hét Jón. Að baki þessari skemmtilegu sögu er sagt hafa legið að þrír bræður báru Guðmundarnafn og hétu: Guðmundur Bjarni, Einar Guðmundur og Guðmundur Hjálmar, en fjórði bróðirinn hét Jón Helgi.
Þrjú algengustu eiginnöfn karla nú eru: Jón, Sigurður og Guðmundur. Mannsnafnið Jón kemur fyrir þegar á miðöldum. Frægastur með þessu nafni á miðöldum er Jón Ögmundarson, fyrsti biskup á Hólum, sem stofnaði Hólaskóla hinn forna árið 1106, næstelsta dómskóla á Norðurlöndum. Er talið að hann hafi fyrstur manna borið Jónsnafn á Íslandi. Jón Ögmundarson andaðist árið 1121. Á Alþingi árið 1200 var tekin upp helgi hans, en ekki staðfest af páfagarði. Helgi hans var mikil á Íslandi í kaþólskum sið, og enn höldum við hátíðlega Jónsmessu á vori, hinn 23. apríl. Þegar við bætist að síðasti kaþólski biskupinn á Íslandi bar sama nafn, þjóðhetjan Jón Arason frá Grýtu í Eyjafirði, er ekki að furða þótt Jónsnafnið hafi orðið vinsælt.
Mannsnafnið Jón er stytting á Jóhannes eða Jóhann, enda er Jónsmessa á sumri - hinn 24. júní, fæðingarhátíð Jóhannesar skírara. Í gömlum ritum er hann oft nefndur Jón eða Jóan skírari ellegar Jóan baptisti. Orðið Jóhann og Jóhannes eru dregin af herbreska mannsnafninu Jochãn sem merkir sá sem guð hefur sýnt miskunn. Af sömu rót eru einnig runnin nöfnin Jens, Hannes og Hans.
Mannsnafnið Sigurður er algengt á Íslandi frá fyrstu tíð. Frægasti nafnberinn er þó Sigurður Fáfnisbani, sem sagt er frá í hetjukvæðum Eddukvæða og drap drekann Fáfni og náði gullinu sem hann lá á, eins og lesendur þekkja. Nafnið er samsett úr orðstofninum sig - af sigur - og viðliðnum vörður, sbr. fornháþýska nafnið Sigwart, og merkir því vörður eða verndari sigurs.
Þriðja algengasta mannsnafnið er Guðmundur sem kemur fyrir í Landnámu og fornsögum. Þekktasti nafnberinn í fornöld er Guðmundur biskup góði á Hólum, fæddur á Grjótá í Hörgárdal árið 1161. Hann fékk fljótt orð fyrir góðmennsku og þótti hafa til að bera mikla mildi og hlaut viðurnefnið góði og var talinn helgur maður. Nafnið er sett saman af nafnliðunum guð og mundur, sem merkir gjöf, sbr. orðið heimanmundur. Mannsnafnið merkir því gjöf frá guði - guðsgjöf.
Tryggvi Gíslason
Nýjast
-
Laugardagur á Listasafninu á Akureyri
Laugardaginn 28. júní verður mikið um að vera á Listasafninu á Akureyri þar sem boðið verður upp á listamannaspjall við Þóru Sigurðardóttur kl. 15 undir stjórn Ann-Sofie N. Gremaud, en klukkan 14 sýnir Katrin Hahner gjörning í tengslum við þátttöku hennar í samsýningu norðlenskra listamanna, Mitt rými. -
Ertu ekki örugglega að fylgjast með?
Rauði krossinn á Íslandi hefur hleypt af stokkunum fræðslu- og forvarnarátaki um öryggi barna í sundi. Átakið er unnið í samstarfi við Reykjavíkurborg og Samtök forstöðumanna sundstaða á Íslandi (SFSÍ) og er því beint að öllu landinu. Árlega drukkna yfir 300 þúsund manns í heiminum eða um 30 manneskjur á hverjum einasta klukkutíma. Á Íslandi drukknuðu 68 manns á tíu ára tímabili frá 2013-2023. „Drukknun er algengari en flestir halda og stundum er því talað um hinn þögla faraldur,“ segir Hildur Vattnes Kristjánsdóttir, teymisstjóri skyndihjálpar hjá Rauða krossinum. -
,,Þessi umbótavinna hefur verið mikil og krefjandi"
Í kjölfar ítarlegrar úttektar Embættis landlæknis á geðþjónustu Sjúkrahússins á Akureyri (SAk) hefur verið ráðist í umfangsmiklar umbætur til að efla þjónustuna og bæta aðstæður fyrir bæði sjúklinga og starfsfólk. Markvisst hefur verið unnið að úrbótaáætlun með það að leiðarljósi að styrkja geðheilbrigðisþjónustu SAk. -
Akureyrarbær og Skátafélagið Klakkur undirrita viljayfirlýsingu
Akureyrarbær og Skátafélagið Klakkur hafa undirritað viljayfirlýsingu um eflingu samstarfs, framtíðaruppbyggingu og gerð heildstæðs rekstrarsamnings um starfsemi félagsins. -
Listasumar hefst á morgun
Hátíðin hefst með Opnu húsi í Kaktus, þar sem haldið verður upp á Jónsmessu með tilraunakenndu og opnu DJ – VJ kvöldi, og Opnu húsi í Deiglunni -
Krílabær verður áfram í rekstri
Sveitarstjórn Þingeyjarsveitar hefur tekið tillit til skoðana sem fram komu í athugasemdum sem sendar voru í kjölfar þess að til skoðunar var að loka leikskóladeildinni Krílabæ. -
SEIGLAN MIKILVÆGA
Eitt af því sem hefur reynst okkur Íslendingum vel í gegnum aldirnar, og í raun haldið lífi í landanum þegar verst áraði, er seiglan. Seigla í daglegu lífi er því eitt af því mikilvægasta sem við getum kennt börnum okkar. -
Að færa hinseginleika heim
„Ég er og verð alltaf Öxfirðingur,“ segir Aðalbjörn Jóhannsson með bros á vör. Hann er stýri Ergi, félags hinsegin stúdenta á Norðurlandi og lýsir sér sem sveitamanni, bókaormi, sérlegum áhugamanni um fólk og fylgist með kosningasjónvarpi af sömu innlifun og önnur fylgjast með Eurovision. Með rætur í Norður- og Suður-Þingeyjarsýslu, tengingu við Akureyri frá unglingsárum og smá Norðmann í blóðinu, hefur Aðalbjörn komið sér fyrir í BA námi í félagsvísindum við Háskólann á Akureyri. Hann viðurkennir að leiðin hafi upphaflega legið í kennaranám, en í dag blómstrar áhugi hans á fólki og samfélagsmálum í háskólanum þar sem samheldni og stuðningur skína í gegn. -
Nýr björgunarbátur hjá Björgunarsveitinni Garðari
Efna til nafnasamkeppni um nafnið á bátnum
