96. þáttur 5. september 2013
Skýr framburður
Framburður tungumála breytist í tímans rás, eins og eðlilegt er, enda eru tungumál lifandi tjáningartæki. Breytingar á tungumálum eru hins vegar mismiklar. Veldur því margt, t.a.m. mismiklar breytingar á samfélagi, lega lands og samskipti málsamfélagsins við önnur málsamfélög, menntun svo og viðhorf málnotenda til tungumálsins.
Danski málvísindamaðurinn Jørn Lund, prófessor við Institut for Uddannelse og Pædagogik í Árósum, taldi 1990 að framburður dönsku - og raunar orðaforði og setningaskipan danskrar tungu - hefði breyst meira en annarra Evrópumála frá því um aldamótin 1900. Enn verða breytingar á danskri tungu og jafnvel talað um kynslóðaskipti hvað það varðar.
Dönum finnst tungumál sitt óskýrt og þvoglukennt, að því er málvísindamaðurinn Tore Kristiansen við Kaupmannahafnarháskóla segir í grein í Politiken 19. maí 2005. Kennir hann skólakerfinu um og segir þá gjá, sem myndast hafi milli talmáls og ritmáls á liðnum árum, valdi því að börn geti ekki lengur greint að orð, sem rituð eru rétt, frá orðum sem eru ranglega rituð samkvæmt gildandi stafsetningu. Þá er talið að fullorðnir Danir eigi erfitt með að skilja mál ungs fólks, t.a.m. ungra leikara. Tore Kristiansen mælir því með aukinni kennslu í stafsetningu, sem þó dugi skammt, heldur þurfi að kenna skólanemendum að tala skýrar, enda tali ungir Danir hraðar og óskýrar en áður. Þetta kemur fram ef bornar eru saman gamlar og nýjar danskar kvikmyndir eða gamlir og nýir sjónvarpsþættir - að ekki sé talað um ef borið er saman tal Danadrottningar og Friðriks krónprins, sonar hennar.
Það sem sagt er um breytingar á framburði dönsku, á að nokkru við um íslensku, enda þótt viðhorf Dana og Íslendinga til málræktar og málverndar séu ólík. Á Íslandi hefur lengi verið lögð áhersla á málrækt og málvernd - ekki síst í skólum, en það sama verður ekki sagt um Dani. En ef við berum saman gamla og nýja sjónvarpsþætti eða fréttir í íslensku sjónvarpi og útvarpi kemur fram munur á framburði og orðalagi. Ungt fólk talar auk þess hraðar en fyrir 50 árum, auk þess sem það fólk álítur bæði töff og grúví að tala hratt og óskýrt. Vafalaust hefur ný samskiptatækni - tölvur og smáskilaboð - ýtt undir óvandað mál, en það er sérstakt rannsóknarefni.
Skýr framburður er hluti af málrækt og málvernd sem mælt er með í þessum þáttum. Það er t.a.m. betra - og réttara - að segja /fótbolti/ en /fóbolti/, /knattspyrna/ en /knasspyrna/, /handbolti/ en segja /hannbolti/. Samkvæmt athugun nota allir íþróttafréttamenn RÚV og Stöðvar 2 síðar greinda framburðinn. Áður hefur verið minnst á orð eins og forsætisráðherra, sem fréttamenn útvarps og sjónvarps og margir ráðherrar bera fram /fosstisráðherra/. Nefna má framburðinn /fjörrtíu/ og /tuttu/ í stað þess að segja /fjörutíu/ og /tuttugu/. Ef til vill gæti það stuðlað að bættum framburði almennings að fá fréttamenn og ráðherra til þess að tala skýrar, þ.e.a.s. vanda framburð sinn.
Tryggvi Gíslason
Nýjast
-
Hátíðarhöldin 1. maí á Húsavík
Stéttarfélögin standa fyrir hátíðarhöldum 1. maí á Fosshótel Húsavík. Hátíðin hefst kl. 14:00. Boðið verður upp á veglegt kaffihlaðborð, hátíðarræður, auk þess sem heimamenn í bland við góða gesti munu sjá um að skemmta gestum með hreint út sagt mögnuðum tónlistaratriðum. -
Annars konar upplifun í Bandaríkjunum en átti von á
„Mín upplifun varð önnur en ég gerði fyrir fram ráð fyrir. Þetta var dálítið einkennileg upplifun,“ segir Rachael Lorna Johnstone lagaprófessor við Háskólann á Akureyri. Hún flytur erindi í stofu M-101 í Háskólanum á Akureyri föstudaginn 2. maí þar sem hún segir frá dvöl sinni í Bandaríkjunum undanfarna mánuði. -
Tæplega 63 þúsund manns renndu sér á skíðum eða bretti í Hlíðarfjalli í vetur.
Skíðavertíðinni í Hlíðarfjalli lauk um liðna helgi og eins og vant er voru það keppendur á Andrésar Andar leikunum sem slógu loka tóninn. -
1 mai dagskrá á Akureyri og Fjallabyggð
Alþjóðlegur baráttudagur launafólks verður haldinn hátíðlegur með dagskrá á Akureyri og í Fjallabyggð fimmtudaginn 1. maí. -
Göngugatan lokuð frá og með morgundeginum
Bæjarstjórn samþykkti 18. mars sl. að sá hluti Hafnarstrætis sem gengur jafnan undir heitinu „göngugatan“ verði lokaður frá 1. maí til 30. september eða í fimm mánuði. Þetta er umtalsvert lengri lokun en var síðasta sumar en þá var lokað í þrjá mánuði frá 3. júní til ágústloka. -
Guðmundur Ármann opnar sýningu laugardaginn 3. til 31. maí í Bergi, menningarhúsi Dalvíkinga
Á sýningunni, sem ber yfirskriftina Yrkja II, verða um 19 málverk máluð á árunum 2021 til 2025. Einnig nokkrar teikningar. Þessi sýning er í beinu framhaldi af sýningu minni á Bergi 2022 um sama yrkisefni. -
Bernskuheimilið mitt eftir Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöðum
Flóra Menningarhús í Sigurhæðum á Akureyri hefur hafið söfnun á Karolina Fund fyrir útgáfu á bókinni Bernskuheimilið mitt eftir Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöðum (1857-1933). Árið 1906 fékk Ólöf birta grein í tímaritinu Eimreiðinni undir heitinu Bernskuheimilið mitt sem telst vera fyrsti sjálfsævisögulegi þáttur íslenskrar konu. Greinin vakti á sínum tíma mikla athygli. Það að kona fjalli opinberlega og opinskátt um líf sitt og fjölskyldu sinnar má kalla uppreisn á þessum tíma "þegar konur áttu að standa vörð um heiður fjölskyldunnar, meðal annars með þagmælsku um eigin hagi og með því að þegja alltaf um það sem fór úrskeiðis" (Raghneiður Richter, Íslenskar konur-ævisögur, s. 11). Verkið hefur aldrei verið gefið út á bók en nú verður bætt úr því. Hægt er að styðja verkefnið og kaupa bækur í forsölu hér: https://www.karolinafund.com/project/view/6459 -
Metfjölda notaðra snjalltækja skilað inn hjá Elko
Með tilliti til sjálfbærni var árið 2024 sögulegt fyrir ELKO – sérstaklega á Akureyri þar sem viðskiptavinir skiluðu inn og keyptu alls 400 notuð snjalltæki. Þetta gerir árið að metári í viðskiptum með notuð raftæki í versluninni þar í bæ. -
Kostuleg klassík með Sinfóníuhljómsveit Westmont-háskóla í Kaliforníu
Sinfóníuhljómsveit Westmont-háskóla í Kaliforníu er væntanleg til landsins á vormánuðum. Hún leikur á þrennum tónleikum í maí. Aðgangur er ókeypis á þá alla en sækja þarf miða á tix.is:
