76. þáttur 11. apríl 2013

Íslenska, norska og færeyska

Eins og lesendur þekkja er íslenska norrænt mál - Norðurlandamál - af germanska málaflokknum, og ef lengra er rakið er íslenska mál af indóevrópsku eða indógermönsku málaættinni, sem svo er nefnd af því að tungumál þessarar málaættar voru upphaflega töluð allt austan af Indlandi og vestur til Evrópu eða Germaníu, eins og Rómverjar hinir fornu nefndu landsvæðið fyrir norðan Alpafjöll og norður að Eystrasalti.

Tungumál af indóevrópsku málaættinni eru nú útbreiddust allra lifandi tungumála í heiminum, en rúmlega tveir milljarðar manna hafa indóevrópsk mál að móðurmáli, enda hafa þjóðir þær, sem þessi tungumál hafa talað í aldanna rás, verið mestu heimsvaldasinnar og landvinningamenn mannkynssögunnar.

Af um 6000 lifandi tungumálum heimsins, eru um 400 tungumál af indóevrópsku málaættinni sem skiptist í sex málaættir: (1) indó-aríska málaættina, (2) hellensku málaættina (grísku), (3) keltnesku málaættina (s.s. gelísku sem nú er töluð á Írlandi), (4) ítalísku málaættina þar sem latína er kunnust og er formóðir frönsku, rúmensku, spænsku, katalónsku, portúgölsku og ítölsku, (5) slavneska málaættina þar sem er að finna búlgörsku, makedónsku, pólsku, rússnesku, hvítrússnesku, slóvakísku, slóvensku, serbó-króatísku, sem margir vilja nú telja tvö mál, sorbísku, tékknesku og úkraínsku. Að lokum er (6) germanska málaættin þar sem nú er að finna ensku, frísnesku, flæmsku, hollensku, afríkans, þýsku og jiddísku - og norrænu málin sex: dönsku, færeysku, norskt bókmál, nýnorsku, sænsku - og íslensku. Öll þessi tungumál skiptast svo í mállýskur af ýmsum toga - nema íslenska þar sem engar mállýskur eru - aðeins mállýskudrög, og verður vikið að því síðar.

Vesturnorræn mál eru talin fjögur, þ.e.a.s. norskt bókmál, sem áður var kallað ríkismál og varð fyrir miklum áhrifum frá dönsku á danska tímanum í Noregi, nýnorska, sem áður var kallað landsmál, mál landsbyggðarinnar (sem er mjög líkt hinu upprunalega norska máli, sem íslenska er komin af), færeyska og íslenska. Þessi mál eru mjög skyld, öll runnin frá því máli sem talað var í Noregi á miðöldum. Til þess þó að sýna í litlu muninn á þessum fjórum vestnorrænu málum er hér að neðan sami biblíutextinn, orð Jesú í umræðunni við faríseann Níkódemus (Jóh 3:16):

Því svo elskaði guð heiminn, að hann gaf son sinn eingetinn til þess, að hver, sem á hann trúir, glatist ekki heldur hafi eilíft líf.

Á færeysku lítur þetta þannig út: Tí so elskaði Gud heimin, at Hann gav Son Sín, hin einborna, fyri at hvør tann, ið trýr á Hann, skal ikki fortapast, men hava ævigt lív.

Í nýnorsku biblíunni frá 1921 stendur: For so elska Gud verdi at han gav Son sin, den einborne, so kvar den som trur på honom, ikkje skal verta fortapt, men hava ævelegt liv.

Á norska bókmálinu hljóðar þetta þannig: For så høyt har Gud elsket verden at han ga sin Sønn, den enbårne, for at hver den som tror på ham, ikke skal gå fortapt, men ha evig liv.

Tryggvi Gíslason

tryggvi.gislason@simnet.is