74. þáttur 25. mars 2013
Páskar og kristin tökuorð í íslensku
Þegar áhrif kristni tóku að breiðast út í Evrópu eftir að kristin trú varð ríkistrú í Rómverska keisaradæminu árið 381, fylgdu í kjölfarið margvíslegar breytingar á viðhorfi, menningu og máli Evrópuþjóða, ekki síst eftir að klaustur tóku að rísa um álfuna og skólar voru stofnaðir á vegum kaþólsku kirkjunnar víða um lönd, bæði klausturskólar og dómskólar eða katedralskólar, þ.e.a.s. skólar við dómkirkjur, og síðan háskólar sem kaþólska kirkjan stóð að.
Næstelsti dómskóli á Norðurlöndum er hinn forni Hólaskóli sem Jón biskup Ögmundarson stofnaði árið 1106. Elsti dómskóli Norðurlanda er aftur á móti dómskólinn í Lundi, sem stofnaður var árið 1085 af Knúti II Danakonungi hinum helga, en Lundur var þá á dönsku landi. Knútur var sonur Sveins Úlfssonar sem Jón Ögmundarson heimsótti barn að aldri með foreldrum sínum í ferð þeirra til Danmerkur og frá er sagt í sögu Jóns helga.
Þegar Jón Ögmundarson tók við embætti biskups lét hann afnema dagaheitin sem nefnd voru eftir hinum heiðnu guðum: Týsdagur, Óðinsdagur, Þórsdagur og Frjádagur. Fyrirskipaði biskup að notuð skyldu latnesk heiti: þriðjudagur (þriðji dagur viku), miðvikudagur (dagur í miðri viku), fimmtudagur (fimmti dagur viku) og föstudagur (dagur föstu). Gömlu heitin: sunnudagur (dagur sólar) og mánudagur (dagur mána) fengu hins vegar að halda sér. Í dönsku, norsku og sænsku héldust gömlu heitin: søndag/söndag, mandag/måndag, tirsdag/tisdag, onsdag, torsdag, fredag, lördag/lørdag eins og í flestum öðrum germönskum málum.
Sennilega hafa aldrei fleiri tökuorð borist í íslensku en eftir að kristin áhrif fóru að hafa veruleg áhrif á Íslandi á ofanverðri 10. og á 11. öld. Íslendingar tóku þá að færa í letur þýðingar helgar og heilagra manna sögur af ýmsu tagi. Sem dæmi um þessi tökuorð má nefna altari, bjalla, djöfull, guðspjall, guðsifjar, hringja, kirkja, kór, krans, obláta, paradís, prímsigna, sál, sálmur, synd og vers, en flest þessi orð eru komin úr fornháþýsku, fornsaxnesku eða fornensku, þótt mörg eigi rætur að rekja til latínu og grísku.
Orðið páskar er eitt kristninna tökuorða sem barst að sunnan og norður eftir álfu. Orðið kemur fyrir í gotnesku, elsta germanska tungumáli sem varðveist hefur í biblíuþýðingu Wulfila biskups Aust-Gota frá því á 4. öld, og síðan í fornfrísnesku, fornsaxnesku, fornensku, fornþýsku. Í grísku er orðið ritað ????? (páskha). Orðið er talið runnið frá arameíska orðinu pasexa eða hebresku, pesach. Orðið páskar kemur fyrir í Íslensku hómilíubókinni, sem rituð er um aldamótin 1200, og síðan allar götur. Páskar eru mesta hátíð kristinnar kirkju og taldir elsta hátíð kristninnar, enda nefndu kirkjufeðurnir páska á latínu Festum festorum, þ.e. hátíð hátíðanna.
Gleðilega páskahátíð, góðir lesendur.
Nýjast
-
Brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum
Fyrr í þessum mánuði var brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum á Akureyri og stolið þaðan miklu magni af alls konar verkfærum. Þessi mál eru í rannsókn hjá okkur en ekki hefur enn tekist að hafa hendur í hári þjófanna. -
Vonarbrú - Markvissari fjársöfnun til sveltandi fólks á Gaza
„Það bætast nýir félagar við daglega og fyrir það erum við afskaplega þakklát. Ætli við séum ekki orðin um 70 talsins og fer fjölgandi. Við þiggjum að sjálfsögðu frjáls framlög einstaklinga, fyrirtækja og félaga með miklum þökkum, þau eru forsenda þess að við getum hjálpað áfram,“ segir Kristín S. Bjarnadóttir hjúkrunarfræðingur með sérmenntun í líknarhjúkrun, en hún hafði forgöngu um stofnun almannaheillafélagsins Vonarbrúar svo hægt væri að fara í markvissa fjársöfnun til frekari aðstoðar á Gaza svæðinu. -
Meira af rauðu hjörtunum í umferðarljósum
Ásthildur Sturludóttir, bæjarstjóri skrifar á Facebooksíðu sína í morgun og tekur af öll tvímæli með það að rauðu hjörtun fari ekki neitt. Miklar umræður hafa skapast í kjölfar frétta þess eðlis að Vegagerðin hafi sent bréf til skipulagsyfirvalda á Akureyri þar sem þess var farið á leit að umferðarljós Vegagerðarinnar á Akureyri verði færð í sitt upprunalega horft -
Vegagerðin vill ekki sjá rauð hjörtu í þeirra umferðarljósum
Á fundi skipulagsráðs Akureyrar í gær var tekið fyrir bréf sem ráðinu barst þann 11 júní s.l. frá Vegagerðinni þar sem þess er farið ákveðið leik við skipulagsyfirvöld að hjörtun verði fjarlægð úr umferðarljósunum sem Vegagerðin á. -
Hvatningastyrkur Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
Fimm hjúkrunarfræðingar fengu hvatningastyrk á aðalfundi Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga sem haldinn var í Reykjavík þann 15. maí, ein þeirra var Elma Rún Ingvarsdóttir, sérfræðingur í barnahjúkrun á Sjúkrahúsinu á Akureyri. -
Tímabært að lækka fasteignaskatt
-segja fulltrúar S- og B-lista, en íbúar og fyrirtæki hafi tekið á sig miklar skattahækkanir í gegnum fasteignaskatt -
Samherji - Baldvin Þorsteinsson tekur við stýrinu
Baldvin Þorsteinsson hefur tekið við sem forstjóri Samherja hf. Þorsteinn Már Baldvinsson, faðir Baldvins, hefur látið af störfum eftir að hafa gegnt starfi forstjóra í 42 ár eða frá stofnun félagsins árið 1983. -
Styttri skóladagur og skráningardagar skila meiri ró og betri líðan í leikskólum
Ný rannsókn sýnir að gjaldfrjáls sex tíma leikskóli og skráningardagar hafa jákvæð áhrif á velferð barna og gæði leikskólastarfs á Akureyri og í Kópavogi. -
Björg EA 7 vígði endurbyggða Torfunefsbryggju á Akureyri
Endurbyggð Torfunefsbryggju við Pollinn á Akureyri var í dag vígð við hátíðalega athöfn. Togari Samherja, Björg EA 7, lagðist að bryggjunni og vígði þar með hið nýja mannvirki.
