Málnotkun - og manngerðir
Eins og lesendur þekkja er tungumál félagslegt tjáningartæki, sem svo er kallað, eða með öðrum orðum: málnotendur nota tungumálið til þess að tjá öðrum vilja sinn, skoðanir, fyrirætlanir, álit, afstöðu, tilfinningar, reiði, ást, hatur og aðrar hugrenningar og hugsanir sem bærast innra með okkur og við gerum okkur ekki grein fyrir að fullu, heldur búa þær í dulvitund okkar.
Franski stjórnmálamaðurinn Charles-Maurice de Talleyrand sagði að málið væri gefið manninum til þess að leyna hugsun sinni. Hafa ýmsir lagt út af þessum orðum, svo sem danski heimspekingurinn Søren Kierkegaard sem sagði að maðurinn hefði ekki hlotið málið til að leyna hugsun sinni, heldur til að leyna því að hann hugsar ekki. Þá hefur því einnig verið haldið fram að skipta megi fólki í tvo hópa eftir því hvernig það hugsar og talar. Í öðrum hópnum sé fólk, sem hugsar áður en það talar, í hinum fólk sem talar áður en það hugsar.
Hvað sem þessu líður fer naumast milli mála að við veljum orð á mismunandi hátt, notum ólík orðatiltæki og látum skoðanir okkar í ljós með mismunandi hætti. Málblær verður því ólíkur eftir ólíkum einstaklingum og mismunandi aðstæðum, s.s. uppeldi og umhverfi, líðan, manngerð og menntun í víðum skilningi og er þá ekki aðeins átt við skólagöngu eða prófgráður heldur það sem gerir fólk að einstaklingum sem bera virðingu fyrir sjálfum sér og öðrum. Lífsafstaða og stjórnmála- og trúarskoðanir bera einnig vitni um menntun og mannsýn.
Ógerningur er að skýra þetta í stuttu máli. Til þess þarf langa ritgerð sem ekki er unnt að birta hér. En til þess að skýra lítillega við hvað átt er verða tekin tvö dæmi. Margir stjórnmálamenn, sem tekið hafa þátt í Hrunadansi undanfarin ár, hafa vanið sig á að nota orðasambandið: það er alveg ljóst þegar um er að ræða flókin og jafnvel óskiljanleg málefni. Núverandi forsætisráðherra notar þetta orðasamband í upphafi máls síns. Stjórnmálamenn gera þetta til þess að slá ryki í augu fólks eða til þess að látast vita og skilja meira en þeir gera ellegar til þess að leyna hugsun sinni svo ekki sé sagt til að leyna því að þeir hugsa ekki.
Hitt dæmið er af Alþingi frá því í febrúar 1992 um orðaskipti milli þávarandi forsætisráðherra Davíðs Oddssonar og núverandi forseta, Ólafs Ragnars Grímssonar, sem sagði: Þetta leikrit Sjálfstæðisflokksins hér í þingsalnum er satt að segja orðið mjög ómerkilegt. Og lengi skal manninn reyna, að hæstvirtur forsætisráðherra skuli taka þátt í þessu leikriti með svo ómerkilegum hætti sem hann gerði hér. Ég hélt satt að segja ekki, og vona að mér fyrirgefist að ég segi það, að svona skítlegt eðli væri inni í hæstvirtum forsætisráðherra, en það kom greinilega hér fram. Þessi orð bera vitni um reiði svo ekki sé sagt hatur og takmarkaða hugsun áður en talað er.