71. þáttur 7. mars 2013
Herðandi forliðir og áhersluorð
Eitt einkenni germanskra tungumála eru herðandi forliðir eða herðandi forskeyti, eins og áður var kallað, svo og áhersluorð. Herðandi forliðir og áhersluorð eru af ýmsum toga og margvíslegum uppruna. M.a. má líta á blótsyrði, bölv og ragn sem áhersluorð í vissu samhengi, þótt iðulega séu blótsyrði nær því að vera upphrópanir. Verður síðar reynt að gera grein fyrir blótsyrðum í íslensku.
Herðandi forliðir geta upprunalega verið dýraheiti. Liggja þar að baki ýmsar ástæður s.s. einkenni dýranna. Sem dæmi um slíka herðandi forliði má nefna: hesta(-heilsa), hund(-gamall, -heiðinn, -heppinn), katt(-liðugur), kattar(-klór), ljón(-heppinn, -gáfaður), naut(-heimskur, -sterkur, -stirður), sauð(-heimskur, -meinlaus), svín(-beygja, -feitur, -heppinn), þræl(-beygja, -heppinn, -menni, -vanur). Sumar þessar samsetningar fela í sér viðlíkingu, sem svo er kölluð, þegar einkennum hjá mannfólkinu er líkt við einkenni dýra, s.s. kattliðugur: liðugur eins og köttur, nautsterkur: sterkur eins og naut og svínfeitur: feitur eins og svín. Í öðrum þessum samsetningum er um eiginlega herðandi forliði að ræða, s.s. hundheiðinn: algerlega heiðinn, þrælvanur: mjög vanur, ljóngáfaður: mjög gáfaður.
Algengasta áhersluorð í íslensku nútíðarmáli er sennilega enn atviksorðið mjög. Önnur áhersluorð eru t.a.m.: afar (mörg orð), afskaplega (gott veður), ákaflega (fagurt útsýni), býsna (vel gert), dæmalaust (leiðinlegt leikrit), einkar (vel til fundið), einstaklega (hugulsamt af þér), feikilega (hátt fjall), fjarska (vel gert), geipilega (vel orðað), gríðarlega (miklar snjóhengjur ofan við bæinn), hryllilega (horaður karlmaður), ofboðslega (frægur leikari), ofsalega (góður matur), ógurlega (merkilegur fyrirlestur), rosalega (fallegur kjóll), svakalega (langt ferðalag), voðalega (leiðinlegt verður), æðislega (skemmtileg saga).
Eins og ráða má í, hafa sum þessara gömlu áhersluorða í sér fólgna samlíkingu við eitthvað ógnvekjandi, neikvætt eða ljótt, eins og t.d. afskaplega, ógurlega, óskaplega, rosalega, svakalega, voðalega, æðislega svo og áhersluorðið gríðarlega. Til þess að skýra eitt af þessum ógnvekjandi áhersluorðum má taka orðið gríðarlega. Orðið gríð merkir áfergja og er skylt orðinu gríður sem í fornu skáldamáli var notað sem tröllkonuheiti. Gríður hét auk þess tröllkona sú sem guðinn Þór átti soninn Viðar með samkvæmt Snorra eddu, en það er önnur saga.
Herðandi forliðir og áhersluorð hafa breyst í tímans rás. Ungt fólk á öllum tímum hneigist til þess að brjóta hefð málsins, þ.e.a.s. hefð okkar sem eldri erum, okkur til undrunar og jafnvel hneykslunar. Síðustu ár hefur ungt fólk t.d. tekið að nota ný áhersluorð s.s. ógeðslega (gaman) og geðveikt (fallegt), sem nú er orðið gekkt (fallegt). Væri fróðlegt að heyra um fleiri slík ný áhersluorð ungs fólks.
Nýjast
-
Brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum
Fyrr í þessum mánuði var brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum á Akureyri og stolið þaðan miklu magni af alls konar verkfærum. Þessi mál eru í rannsókn hjá okkur en ekki hefur enn tekist að hafa hendur í hári þjófanna. -
Vonarbrú - Markvissari fjársöfnun til sveltandi fólks á Gaza
„Það bætast nýir félagar við daglega og fyrir það erum við afskaplega þakklát. Ætli við séum ekki orðin um 70 talsins og fer fjölgandi. Við þiggjum að sjálfsögðu frjáls framlög einstaklinga, fyrirtækja og félaga með miklum þökkum, þau eru forsenda þess að við getum hjálpað áfram,“ segir Kristín S. Bjarnadóttir hjúkrunarfræðingur með sérmenntun í líknarhjúkrun, en hún hafði forgöngu um stofnun almannaheillafélagsins Vonarbrúar svo hægt væri að fara í markvissa fjársöfnun til frekari aðstoðar á Gaza svæðinu. -
Meira af rauðu hjörtunum í umferðarljósum
Ásthildur Sturludóttir, bæjarstjóri skrifar á Facebooksíðu sína í morgun og tekur af öll tvímæli með það að rauðu hjörtun fari ekki neitt. Miklar umræður hafa skapast í kjölfar frétta þess eðlis að Vegagerðin hafi sent bréf til skipulagsyfirvalda á Akureyri þar sem þess var farið á leit að umferðarljós Vegagerðarinnar á Akureyri verði færð í sitt upprunalega horft -
Vegagerðin vill ekki sjá rauð hjörtu í þeirra umferðarljósum
Á fundi skipulagsráðs Akureyrar í gær var tekið fyrir bréf sem ráðinu barst þann 11 júní s.l. frá Vegagerðinni þar sem þess er farið ákveðið leik við skipulagsyfirvöld að hjörtun verði fjarlægð úr umferðarljósunum sem Vegagerðin á. -
Hvatningastyrkur Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
Fimm hjúkrunarfræðingar fengu hvatningastyrk á aðalfundi Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga sem haldinn var í Reykjavík þann 15. maí, ein þeirra var Elma Rún Ingvarsdóttir, sérfræðingur í barnahjúkrun á Sjúkrahúsinu á Akureyri. -
Tímabært að lækka fasteignaskatt
-segja fulltrúar S- og B-lista, en íbúar og fyrirtæki hafi tekið á sig miklar skattahækkanir í gegnum fasteignaskatt -
Samherji - Baldvin Þorsteinsson tekur við stýrinu
Baldvin Þorsteinsson hefur tekið við sem forstjóri Samherja hf. Þorsteinn Már Baldvinsson, faðir Baldvins, hefur látið af störfum eftir að hafa gegnt starfi forstjóra í 42 ár eða frá stofnun félagsins árið 1983. -
Styttri skóladagur og skráningardagar skila meiri ró og betri líðan í leikskólum
Ný rannsókn sýnir að gjaldfrjáls sex tíma leikskóli og skráningardagar hafa jákvæð áhrif á velferð barna og gæði leikskólastarfs á Akureyri og í Kópavogi. -
Björg EA 7 vígði endurbyggða Torfunefsbryggju á Akureyri
Endurbyggð Torfunefsbryggju við Pollinn á Akureyri var í dag vígð við hátíðalega athöfn. Togari Samherja, Björg EA 7, lagðist að bryggjunni og vígði þar með hið nýja mannvirki.
