68. þáttur 14. febrúar 2013 - Öskudagur -
Í þessum þætti er fjallað um íslenskt mál, málfræði, örnefni og mannanöfn, auk þess sem svarað er spurningum lesenda. tryggvi.gislason@simnet.is
Öskudagur
Í gær var öskudagur þjóðhátíðardagur Akureyringa, eins og gárungarnir segja, enda hafa börn á Akureyri haldið daginn hátíðlegan samfleytt á aðra öld að danskri fyrirmynd. Siðurinn lagðist niður annars staðar á landinu, en hefur nú verið endurvakinn víða. Með öskudegi hefst langafasta eða sjö vikna fasta í kaþólskum sið. Öskudagur er ávallt á miðvikudegi sjö vikum fyrir páska og heitir á dönsku og norsku askeonsdag, á ensku Ash Wednesday og á þýsku Aschermittwoch.
Nafn dagsins er dregið af því að í kaþólskum löndum hefur dauðleika mannsins og hverfulleika lífsins verið minnst með því að gera kross úr ösku á enni kirkjugesta í upphafi lönguföstu sem er tími iðrunar og yfirbóta. Askan var upphaflega gerð úr pálmablöðum pálmasunnudags ársins á undan og blönduð vígðri olíu eða vígðu vatni og þegar krossin var gerður á enni hinna trúuðu, voru höfð yfir orð Fyrstu Mósebókar: Í sveita andlitis þíns skalt þú neyta brauðs þíns, þangað til þú hverfur aftur til jarðarinnar, því af henni ertu tekinn. Því að mold ert þú og til moldar skaltu aftur hverfa.
Auk þess sem askan er tákn hins forgengilega var hún talin búa yfir hreinsandi krafti. Enn eldri siður en að gera krossmark úr ösku á enni fólks, er sá siður að strá ösku yfir fólk, sem brotið hafði af sér. Var það fært í larfa eða poka eða sekk til þess að refsa því fyrir drýgðar syndir (sbr. orðtakið að klæðast sekk og ösku). Átti þetta að minna fólk á forgengileika mannskepnunnar og hreinsa hana um leið af syndum. Frá þessu mun runninn sá siður að hengja öskupoka á fólk, en það er önnur saga.
Nafnið öskudagur kemur fyrir í íslenskum handritum frá 14. öld, en líklegt er að orðið sé enn eldra. Í handritinu má sjá að öskudagurinn gegndi á miðöldum sama hlutverki í kaþólsku á Íslandi og í öðrum kaþólskum löndum sem dagur iðrunar, en langafasta er tími íhugunar og góðrar breytni. Til eru nokkur orðtök í íslensku, tengd iðrun og ösku, s.s. iðrast í dufti og ösku, færa sig í sekk og ösku, klæðast sekk og ösku og leggjast í sekk og ösku.
Dagurinn á undan öskudegi er sprengidagur og er hann afsprengi kjötkveðjuhátíðar kaþólskra manna, sem heitir carneval eða carnevale á heimstungunum og er komið af latnesku orðunum: carne: kjöt og levare: hætta við kjötkveðja. Þá máttu menn eta kjöt eins og þeir gátu, drekka, dansa og daðra áður en strangur tími föstunnar með iðrun og yfirbót gekk í garð. Höfundur var hins vegar á Heilsuhæli Náttúrulækninga félags Íslands á sprengidag.
Nýjast
-
Brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum
Fyrr í þessum mánuði var brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum á Akureyri og stolið þaðan miklu magni af alls konar verkfærum. Þessi mál eru í rannsókn hjá okkur en ekki hefur enn tekist að hafa hendur í hári þjófanna. -
Vonarbrú - Markvissari fjársöfnun til sveltandi fólks á Gaza
„Það bætast nýir félagar við daglega og fyrir það erum við afskaplega þakklát. Ætli við séum ekki orðin um 70 talsins og fer fjölgandi. Við þiggjum að sjálfsögðu frjáls framlög einstaklinga, fyrirtækja og félaga með miklum þökkum, þau eru forsenda þess að við getum hjálpað áfram,“ segir Kristín S. Bjarnadóttir hjúkrunarfræðingur með sérmenntun í líknarhjúkrun, en hún hafði forgöngu um stofnun almannaheillafélagsins Vonarbrúar svo hægt væri að fara í markvissa fjársöfnun til frekari aðstoðar á Gaza svæðinu. -
Meira af rauðu hjörtunum í umferðarljósum
Ásthildur Sturludóttir, bæjarstjóri skrifar á Facebooksíðu sína í morgun og tekur af öll tvímæli með það að rauðu hjörtun fari ekki neitt. Miklar umræður hafa skapast í kjölfar frétta þess eðlis að Vegagerðin hafi sent bréf til skipulagsyfirvalda á Akureyri þar sem þess var farið á leit að umferðarljós Vegagerðarinnar á Akureyri verði færð í sitt upprunalega horft -
Vegagerðin vill ekki sjá rauð hjörtu í þeirra umferðarljósum
Á fundi skipulagsráðs Akureyrar í gær var tekið fyrir bréf sem ráðinu barst þann 11 júní s.l. frá Vegagerðinni þar sem þess er farið ákveðið leik við skipulagsyfirvöld að hjörtun verði fjarlægð úr umferðarljósunum sem Vegagerðin á. -
Hvatningastyrkur Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
Fimm hjúkrunarfræðingar fengu hvatningastyrk á aðalfundi Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga sem haldinn var í Reykjavík þann 15. maí, ein þeirra var Elma Rún Ingvarsdóttir, sérfræðingur í barnahjúkrun á Sjúkrahúsinu á Akureyri. -
Tímabært að lækka fasteignaskatt
-segja fulltrúar S- og B-lista, en íbúar og fyrirtæki hafi tekið á sig miklar skattahækkanir í gegnum fasteignaskatt -
Samherji - Baldvin Þorsteinsson tekur við stýrinu
Baldvin Þorsteinsson hefur tekið við sem forstjóri Samherja hf. Þorsteinn Már Baldvinsson, faðir Baldvins, hefur látið af störfum eftir að hafa gegnt starfi forstjóra í 42 ár eða frá stofnun félagsins árið 1983. -
Styttri skóladagur og skráningardagar skila meiri ró og betri líðan í leikskólum
Ný rannsókn sýnir að gjaldfrjáls sex tíma leikskóli og skráningardagar hafa jákvæð áhrif á velferð barna og gæði leikskólastarfs á Akureyri og í Kópavogi. -
Björg EA 7 vígði endurbyggða Torfunefsbryggju á Akureyri
Endurbyggð Torfunefsbryggju við Pollinn á Akureyri var í dag vígð við hátíðalega athöfn. Togari Samherja, Björg EA 7, lagðist að bryggjunni og vígði þar með hið nýja mannvirki.
