67. þáttur 7. febrúar 2013 - OK, ha, sko og jæja -
Í þessum þætti er fjallað um íslenskt mál, málfræði, örnefni og mannanöfn, auk þess sem svarað er spurningum lesenda. tryggvi.gislason@simnet.is
OK - ha, sko og jæja
Algengasta orð á vörum fólks í veröldu hér er orðið ókei. Orðið er rakið til skammstöfunar í bandarískri ensku. Þar er orðið ritað með margvíslegum hætti: OK, O.K., okay, okey, oke, okie. Ýmsar skýringar eru á uppruna skammstöfunarinnar. Ein skýringin er sú að þetta sé framburðarstytting á orðunum All correct sem merkir: allt rétt eða allt í lagi. Í skáldsögu Johns Steinbecks Þrúgur reiðinnar, The Grapes of Wrath (1939) stendur: Okie use ta mean you was from Oklahoma. Now it means youre a dirty son-of-a-bitch. Okie means youre a scum. Dont mean nothing itself, its the way they say it sem merkir eitthvað á þessa leið: Ef maður notaði hér áður ókei, þýddi það að maður væri frá Oklahoma. Nú þýðir það að þú ert skíthæll. Ókei merkir að þú ert úrhrak. Orðið sjálft merkir ekkert, það er hvernig þú segir það. Þessi orð: hvernig þú segir það eiga einnig við um íslensku, tónninn getur falið í sér spurningu eða reiði ellegar samþykki, svo dæmi sé nefnt.
Þrjú algengustu orð í íslensku eru af dönskum toga. Það eru orðin ha, sko og jæja. Orðið ha þykir útlendingum ekki fallegt, enda minnir það á andvarp eða léttan hósta. Orðið er dregið af danska orðasambandinu hvad behar eða hvad behager sem í dönskum munni hljómar [va:beha] með áherslu á síðasta atkvæði /ha/ - þannig að í íslenskum eyrum hljómar þetta eins og ha.
Annað orð af dönskum toga sem tíðum heyrist í íslensku, er upphrópunin sko, sem komin er af dönsku upphrópuninni sgu eða sågu sem komið er af Så hjelpe meg Gud. Hér er því um að ræða liðfellt orðasamband, eins og kallað er í málfræði og algengt er í flestum tungumálum. Upphrópunin sågu eða sgu þykir hins vegar ekki kurteislegt orðbragð í dönsku en margir Austfirðingar nota orð í frásögnum sínum.
Þriðja danska orðið, sem borist hefur í íslensku, er eða fyllingarorðið jæja sem komið er af ja, ja í dönsku og Danir nota í tíma og ótíma, einkum þegar þeir hlusta á annað fólk af innlifun og eftirtekt. Mætti raunar komast langt með þetta eina orð í Danmörku. Halldór Laxness hafði dálæti á orðinu og notar það víða og leggur út af því á ýmsa vegu. Á einum stað í Fegurð himinsins lætur hann hreppstjórann í Bervík segja við Ólaf Kárason: Segirðu jæa helvítis bjáninn þinn. Hver veit nema þú fáir að borga það orð fullu verði áður en lýkur. Í Höll sumarlandsins leggur hann prókúristanum í munn orðin: M, segirðu jæja, úngi maður, sagði prókúristinn. Það er óneitanlega dálítið einkennilegt svar.
Nýjast
-
Brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum
Fyrr í þessum mánuði var brotist inn á vinnusvæði á fjórum stöðum á Akureyri og stolið þaðan miklu magni af alls konar verkfærum. Þessi mál eru í rannsókn hjá okkur en ekki hefur enn tekist að hafa hendur í hári þjófanna. -
Vonarbrú - Markvissari fjársöfnun til sveltandi fólks á Gaza
„Það bætast nýir félagar við daglega og fyrir það erum við afskaplega þakklát. Ætli við séum ekki orðin um 70 talsins og fer fjölgandi. Við þiggjum að sjálfsögðu frjáls framlög einstaklinga, fyrirtækja og félaga með miklum þökkum, þau eru forsenda þess að við getum hjálpað áfram,“ segir Kristín S. Bjarnadóttir hjúkrunarfræðingur með sérmenntun í líknarhjúkrun, en hún hafði forgöngu um stofnun almannaheillafélagsins Vonarbrúar svo hægt væri að fara í markvissa fjársöfnun til frekari aðstoðar á Gaza svæðinu. -
Meira af rauðu hjörtunum í umferðarljósum
Ásthildur Sturludóttir, bæjarstjóri skrifar á Facebooksíðu sína í morgun og tekur af öll tvímæli með það að rauðu hjörtun fari ekki neitt. Miklar umræður hafa skapast í kjölfar frétta þess eðlis að Vegagerðin hafi sent bréf til skipulagsyfirvalda á Akureyri þar sem þess var farið á leit að umferðarljós Vegagerðarinnar á Akureyri verði færð í sitt upprunalega horft -
Vegagerðin vill ekki sjá rauð hjörtu í þeirra umferðarljósum
Á fundi skipulagsráðs Akureyrar í gær var tekið fyrir bréf sem ráðinu barst þann 11 júní s.l. frá Vegagerðinni þar sem þess er farið ákveðið leik við skipulagsyfirvöld að hjörtun verði fjarlægð úr umferðarljósunum sem Vegagerðin á. -
Hvatningastyrkur Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
Fimm hjúkrunarfræðingar fengu hvatningastyrk á aðalfundi Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga sem haldinn var í Reykjavík þann 15. maí, ein þeirra var Elma Rún Ingvarsdóttir, sérfræðingur í barnahjúkrun á Sjúkrahúsinu á Akureyri. -
Tímabært að lækka fasteignaskatt
-segja fulltrúar S- og B-lista, en íbúar og fyrirtæki hafi tekið á sig miklar skattahækkanir í gegnum fasteignaskatt -
Samherji - Baldvin Þorsteinsson tekur við stýrinu
Baldvin Þorsteinsson hefur tekið við sem forstjóri Samherja hf. Þorsteinn Már Baldvinsson, faðir Baldvins, hefur látið af störfum eftir að hafa gegnt starfi forstjóra í 42 ár eða frá stofnun félagsins árið 1983. -
Styttri skóladagur og skráningardagar skila meiri ró og betri líðan í leikskólum
Ný rannsókn sýnir að gjaldfrjáls sex tíma leikskóli og skráningardagar hafa jákvæð áhrif á velferð barna og gæði leikskólastarfs á Akureyri og í Kópavogi. -
Björg EA 7 vígði endurbyggða Torfunefsbryggju á Akureyri
Endurbyggð Torfunefsbryggju við Pollinn á Akureyri var í dag vígð við hátíðalega athöfn. Togari Samherja, Björg EA 7, lagðist að bryggjunni og vígði þar með hið nýja mannvirki.
