90. þáttur 18. júlí 2013
Málvísindi, skólamálfræði og rétt mál
Málfræði fjallar um reglur sem taldar eru gilda í tungumálum. Málfræði er oft skipt í tvennt: forskriftarmálfræði, sem á ensku kallast normative grammar, og lýsandi málfræði, sem á ensku kallast descriptive grammar. Forskriftarmálfræði mælir fyrir um hvað er talið rétt mál og rangt, gott mál og miður gott mál, fagurt mál og ljótt mál. Forskriftarmálfræði er einnig nefnd skólamálfræði og byggist á rannsóknum hinnar lýsandi málfræði. Lýsandi málfræði er hluti af málvísindum (e linguistics), sem eru rannsóknarvísindi þar sem fengist er við skipulegar og kerfisbundnar rannsóknir á mannlegu máli í öllum sínum mikilleik, en af öllum sköpunarverkum guðs er tungumálið og mannleg hugsun það sem vekur mér mesta undrun og aðdáun - ásamt blómum vallarins, fuglum himinsins og alheimsgeimi.
Málvísindum og málfræði er skipt í undirgreinar. Nefna má hljóðfræði, sem fjallar um hvernig málhljóð eru mynduð og hljóðkerfisfræði sem fjalla um hvernig málhljóð mynda samstæður eða kerfi sem eru ólík eftir tungumálum og tungumálaflokkum. Kunnastagrein málvísinda er beygingar- og orðmyndunarfræði, þar sem gerð er grein fyrir hvernig orð eru mynduð úr rót, forskeytum, viðskeytum og beygingarendingum og hvernig orðin breytast - beygjast - s.s. í föllum, tíðum og stigum. Þessu skyld er setningafræðin sem fjallar um orðaröð og setningatengsl.
Mikilsverð grein málvísinda er merkingarfræði, sem fjallar um merkingu orða og orðhluta, en það er einmitt merking orða sem gerir málið að tjáningartæki - að lifandi félagslegu tjáningartæki sem spannar allt frá daglegu skvaldri okkar til skáldlegrar kraftbirtingar mannlegrar hugsunar í meitluðum ljóðum. Merkingarfræði heitir semantikk á erlendum málum, en það orð er dregið er af gríska lýsingarorðinu ?????????? - semantikos: merkingarbær.
Einnig má nefna greinar eins og félagsmálvísindi og mállýskufræði, þar sem kannaður er mismunur á máli milli þjóðfélagsstétta og landshluta. Söguleg málvísindi eða söguleg málfræði fjallar um breytingar á tungumálum, skyldleika þeirra og uppruna. Þetta er víðfeðm grein og stóð með miklum blóma á 19du öld og framan af hinni tuttugustu. Enn mætti nefna nýlega grein málvísinda sem kalla mætti merkingarlega textafræði (e pragmatism) þar sem reynt er að kanna mismunandi merkingu orða, orðsambanda og setninga við ólíkar aðstæður og í ólíku samhengi. Málvísindi ná því yfir víðar lendur mannfræða.
Meginverkefni forskriftarmálfræði - skólamálfræði - er að kenna nemendum og öðrum málnotendum rétt mál, gott mál og fagurt mál sem skiptir máli að mínum dómi, því að mikilsverðasta menningararfleifð Íslendinga er tungumálið sem breyst hefur minna en nokkurt annað tungumál Evrópu í þúsund ár. Ein kunnasta kennslubók í skólamálfræði er án efa Íslensk málfræði Björns Guðfinnssonar sem fyrst kom út 1937 og kennd hefur verið fram á síðustu ár. Þá ber að nefna Íslenzka málfræði handa æðri skólum eftir Halldór Halldórsson sem fyrst kom út 1950 og býr yfir miklum fróðleik fyrir áhugasama lesendur. En árangursríkasta leiðin til þess að ná tökum á móðurmálinu - og öðrum tungumálum - er að lesa eða hlusta á texta eftir skáld, rithöfunda og aðra orðlistarmenn.
Tryggvi Gíslason
Nýjast
-
Eyjafjarðarsveit - Katta- og hundahald
Nú er varptíminn í algleymingi og vert að minna á 15. gr. samþykktar um hunda og kattahald, en þar segir: „Eigendum og forráðamönnum katta ber að taka tillit til fuglalífs á varptíma, t.d. með því að takmarka útiveru þeirra og eftir atvikum hengja á þá bjöllu.” -
Akureyrarbær óskar eftir þátttakendum á Stórþing eldri borgara
Stórþing eldri borgara verður haldið í Menningarhúsinu Hofi á Akureyri föstudaginn 30. maí. Markmið þingsins er að kanna viðhorf einstaklinga 60 ára og eldri til þjónustu Akureyrarbæjar og safna hugmyndum að áframhaldandi þróun þjónustunnar. -
Húsfriðunarsjóður Akureyrar Aðalstræti 54 og 54a fá viðurkenningu
Húsin við Aðalstræti 54 og 54a, og eigendur þeirra, hlutu viðurkenningu Húsverndarsjóðs Akureyrar árið 2025 fyrir viðgerðir á síðustu árum sem gerðar hafa verið í góðu samræmi við aldur og gerð húsanna. -
Bærinn getur ekki aðstoðað
Bæjarráð Akureyrar getur ekki orðið við erindi frá gönguhópnum Club 1010. Hópurinn skoraði á Akureyrarbæ að aðstoða Félag eldri borgara á Akureyri um kaup á húsnæði við Hólabraut þar sem áður var ÁTVR fyrir starfsemi félagsins. Húsnæðið er við Hólabraut. Starfsemi Vínbúðarinnar var flutt á Norðurtorg en til stendur að selja húsið við Hólabraut. -
Hagnaður af rekstri Sparisjóðs Þingeyinga 179 milljónir króna
Aðalfundur Sparisjóðs Þingeyinga var haldinn 28. apríl s.l. á Fosshótel Húsavík. Rekstur Sparisjóðsins gekk vel á síðasta ári, hagnaður af starfseminni var 226 milljónir króna fyrir skatta og hagnaður eftir skatta var 179 milljónir króna. Um síðustu áramót voru heildareignir sparisjóðsins 14,7 milljarðar króna og hafa aukist um 1.553 milljónir á milli ára. Innlán voru á sama tíma um 12,8 milljarðar. Eigið fé sparisjóðsins var 1,5 milljarður í árslok og lausafjárstaða er sterk. -
Langþráður skeljasandur skilar sér til hafnar.
Skollans langri bið eftir skeljasandi lokið. 1250 tonnum landað í s.l. viku á Dalvík og Krossanesi og farmi ekið til 24 bænda til kölkunar við jarðvinnslu eða á tún. Auk þess fengu bændur í S-Þing. rúm 900 tonn og 340 tonn eru á leið til Reyðarfjarðar sem fer upp á Hérað. Mikilvægt er til að tryggja góð vaxtarskilyrði plantna með réttu sýrustigi jarðvegs þar sem ódýrasta leiðin er að nota skeljasand til kölkunar. -
Heitaloftsþurrkun fiskafurða á Laugum Starfsleyfi framlengt til 15. nóvember
Starfsleyfi Samherja fyrir heitaloftsþurrkun fiskafurða á Laugum í Reykjadal verður framlengt um 6 mánuði og gildir til 15. nóvember næstkomandi. Heilbrigðisnefnd Norðurlands hefur samþykkt framlengt starfsleyfi. -
Grófin fær styrk
Grófin Geðrækt á Akureyri hefur fengið styrk frá Rafiðnaðarsambandi Íslands upp á 500 þúsund krónur. -
Umgengni afleit og ásýnd verulegt lýti í umhverfinu
„Það er búið að ganga frá deiliskipulagi og framkvæmdaleyfi vegna geymslusvæðis liggur sömuleiðis fyrir. Því ætti ekkert að vera því að vanbúnaði hefja framkvæmdir við geymslusvæði og flytja þá hluti sem hafa varðveislugildi inn á svæðið í framhaldi af því,“ segir Leifur Þorkelsson framkvæmdastjóri Heilbrigðiseftirlits Norðurlands um ástand mála hjá fyrirtækinu Skútabergi á Moldhaugnahálsi.
