117. þáttur 12. febrúar 2014
Málfræði, hugsun og heimspeki
Tengsl tungumáls og hugsunar hafa lengi verið málfræðingum og heimspekingum nokkurt umhugsunarefni. Erfitt hefur hins vegar reynst að skýra þessi tengsl. M.a. hafa menn velt vöngum yfir því hvað skapar eða knýr hugsunina áfram og hvort við hugsum í orðum eða í einhvers konar hugarmyndum eða í formum - líkönum. Þá hafa menn velt því fyrir sér, hvort til sé hugsun án orða og hvernig við förum að því að setja orð á hugsanir okkar svo og hvernig tilfinningar, skynjun og umhverfi tengjast máli og málnotkun.
Málfræði er skipt í tvo flokka eftir viðhorfi til efnisins. Annars vegar er forskriftarmálfræði (e normative grammar) og hins vegar lýsandi málfræði (e descriptive grammar). Forskriftarmálfræði hefur að markmiði komast að niðurstöðu og segja fyrir um rétt mál og rétta málnotkun. Lýsandi málfræði hefur hins að markmiði að gera grein fyrir - lýsa - einkennum tungumála án þess að taka afstöðu til þess hvað talist getur rétt mál eða rangt.
Þá skipist málfræði í margar undirgreinar eftir því um hvaða þátt málsins er verið að fjalla. Sú grein málfræðinnar sem rúmfrekust er í beygingarmálum eins og íslensku, er beygingar- og orðmyndunarfræði, þar sem gerð er grein fyrir hvernig orð eru mynduð og hvernig þau beygjast. Önnur undirgrein málfræði er setningafræði sem fjallar um orðaröð og tengsl orða og setninga. Hljóðfræði fjallar um myndun málhljóða en hljóðkerfisfræði um það hvernig málhljóð mynda samstæður - kerfi.
Mikilsverð grein málfræði er merkingarfræði, sem fjallar um merkingu orða og orðhluta, en það er merking orða sem gerir málið að félagslegu tjáningartæki. Enn mætti nefna greinar eins og félagsmálvísindi og mállýskufræði, þar sem kannaður er mismunur á máli mismunandi þjóðfélagshópa og landshluta, og söguleg málfræði fjallar um breytingar á tungumálum, skyldleika þeirra og uppruna. Enn mætti nefna unga grein málfræði eða málvísinda sem kalla mætti merkingarlega textafræði (e pragmatism) þar sem reynt er að kanna mismunandi merkingu orða, orðsambanda og setninga við ólíkar aðstæður.
Að lokum skal nefnd málheimspeki, sem er göfug grein, og fjallar einkum um fjögur meginviðfangsefni: merkingu, notkun tungumáls, málskilning og tengsl tungumáls og veruleikans. Þótt greinin sé ung hafa hugsuðir frá Aristótelesi, Ágústínusi kirkjuföður og Tómasi af Akvínó til heimspekinga samtímans s.s. Russels, Wittgesteins og Chomskys fjallað um merkingu, málskilning og notkun tungumálsins.
Austurríkismaðurinn Ludwig Wittgestein, sem er einn fremsti málvísindamaður síðustu aldar og margir heimspekingar sækja hugmyndir sínar til, fékkst við greiningu á daglegu máli, einkum hlutverkum orða og notkunarsamhengi þeirra. Grundvallarkenning Wittgensteins og fylgismanna hans er sú, að orð hafi merkingu, þegar þau eru notuð á eðlilegan hátt, en séu merkingarleysa þegar þau stangast á við venjulega málnotkun og tungumálið hafi merkingu þegar notkun þess er í samræmi við þær reglur sem um tungumálið gilda. Minnir þessi kenning rökgreiningarheimspekinga, eins og þeir eru kallaðir, á kenningar málræktar- og málverndarmanna um rétt mál og rangt: að rétt mál sé í samræmi við reglur málsins.
Tryggvi Gíslason
Nýjast
-
Götuhornið - Gamlingi á villigötum
Mig hefur lengi langað til að senda bréf til Götuhornsins. Mér hefur legið ýmislegt á hjarta og fannst það eiga fullt erindi til lesenda. Þetta hefur þó ekki getað orðið fyrr en nú vegna vandræða sem ég lenti í og þurfti að greiða úr. -
Fyrsta alþjóðlega hótelið á landsbyggðinni mun opna á Akureyri árið 2025
Fyrirhugað er að fyrsta alþjóðlega hótelið á landsbyggðinni mun opna á Akureyri 2025 undir merkjum Curio Collection by Hilton. Framkvæmdin verður í samvinnu við Bohemian Hotels. „Bohemian Hotels ehf., í samstarfi við Hilton, tilkynnir með stolti undirritun tímamótasamnings um byggingu og rekstur tveggja hágæða hótela á Íslandi. Þessir samningar marka ákveðin tímamót í hótelgeiranum á Íslandi og færa Akureyri gistingu og þægindi á heimsmælikvarða til jafns við Reykjavík" segir i tilkynningu frá Bohemian Hotels. -
Kuldatíð seinkar vorverkum
Talsverðar líkur er á að kal verði í túnum í Svarfaðardal en sennilega sleppa önnur svæði í héraðinu betur þó ekki sé það fullvíst. Kuldatíð seinkar vorverkum bænda og gæti í versta falli orðið til þess að spretta fari seinna af stað en vanalega, snjór er yfir öllum túnum og því ekki hægt að bera á. -
Goblin opnar á Glerártorgi
„Eins leitt og okkur þykir að yfirgefa fallega miðbæinn okkar, erum við afar spennt fyrir þessum flutningum og hlökkum til að bjóða viðskiptavini okkar velkomna á Glerártorgi,“ segja þau Þorsteinn Marinósson og Ásta Hrönn sem eiga Goblin. Starfsemin hefur verið við Brekkugötu undanfarin ár en flyst nú í rýmra húsnæði á Glerártorgi. -
Lystigarðurinn - Kostar meira að pissa
Gjald fyrir afnot af salernisaðstöðu í Lystigarðinum á Akureyri hækkar 1. maí næstkomandi, út 150 krónum eins og áður var í 300 krónur. Gjaldið verður endurskoðað við gerð gjaldskrár Umhverfis- og mannvirkjaráðs Akureyrarbæjar árlega. -
Bókakynning á Amtsbókasafninu á Akureyri á morgun.
Kristín Guðmundsdóttir höfundur bókarinnar Tólf lyklar verður með kynningu á bókinni á Amtsbókasafninu á morgun og hefst kynningin klukkan 15:30. Bókin er fyrir fólk af erlendum uppruna sem er búið með grunninn í íslensku. -
Barnamenningarhátíð á Akureyri
Barnamenningarhátíð á Akureyri er nú haldin í sjöunda sinn og hefur vaxið ár frá ári. Hátíðin teygir sig yfir allan aprílmánuð með það að markmiði að hvetja börn og fjölskyldur þeirra til að taka virkan þátt í menningarlífi bæjarins sér að kostnaðarlausu.Á dagskrá eru fleiri en 50 viðburðir af ýmsu tagi. -
Sigríður Örvarsdóttir nýr safnstjóri Listasafnsins
Sigríður Örvarsdóttir hefur verið ráðin nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri. Sigríður er með MA gráðu í safnafræði frá Háskóla Íslands (2018), BA gráðu í textílhönnun frá Seminaret for Kunst og Haandværk í Danmörku (2001), ásamt meistaranámi í prjónahönnun frá Academie Royale des Beux-Arts (2014) og viðbótardiplómu í hagnýtri jafnréttisfræði frá Háskóla Íslands (2009). Auk þess er hún með kennsluréttindi í grunn- og framhaldsskóla (2001). Sigríður hefur starfað sem safnstjóri og forstöðumaður Menningarmiðstöðvar Þingeyinga frá árinu 2022 og veitir sem slík forstöðu Myndlistarsafni Þingeyinga en safneign þess telur um 1.900 verk. Í starfi sínu stýrir hún starfseminni og ber ábyrgð á öllum þáttum rekstrar, allri fjárhags- og verkefnaáætlanagerð, bókhaldi, mannauðsmálum, rekstri fasteigna og faglegu starfi sjö annarra safneigna og fjögurra sýningarstaða. Sigríður starfaði sem verkefnastjóri sýninga hjá Akureyrarbæ sumarið 2021. Í því starfi sinnti hún sýningagerð, rannsóknarvinnu og kynningarmálum. Árin 2019 til 2020 var hún sjálfstætt starfandi ráðgjafi við gerð safnastefnu Akureyrarbæjar. Hún gegndi starfi safnafulltrúa Listasafnsins á Akureyri árið 2012 og árin 2010 og 2012 starfaði hún sem verkefnastjóri samsýninga og ritstjóri safnahandbóka fyrir söfn á Norður- og Norðausturlandi. Árin 2008 til 2012 starfaði hún sem safnkennari við Minjasafnið á Akureyri. Sigríður hefur reynslu af kennslu í list- og hönnunargreinum á öllum skólastigum innan lands sem utan, m.a. hjá Listaháskóla Íslands og Marbella Design Academy á Spáni. Hún hefur tekið þátt í alheimsþingi ICOM, alþjóðaráðs safna og verið fulltrúi þess í Rannsóknarsetri í safnafræðum við Háskóla Íslands. Alls bárust 14 umsóknir um starfið. -
Virðist sem skorti pólitískan vilja
Stjórn og trúnaðarráð Framsýnar kom saman til fundar í gær. Mörg mikilvæg mál voru til umræðu á fundinum m.a. samgöngumál. Ákveðið var að hvetja Vegagerðina og stjórnvöld til að styðja við áætlunarflug um Húsavíkurflugvöll auk þess styðja betur við Loftbrúna sem skiptir íbúa á landsbyggðinni verulega miklu máli. Fjölga þarf ferðum sem menn geta nýtt sér á þessum sérstöku kjörum
Athugasemdir