Að „selja ömmu sína“

Hrikalegar fréttir berast út um bakdyr Ráðhússins á Akureyri.   Rekstur Öldrunarheimilanna  á Akureyri var í höndum Akureyrarbæjar um nokkuð langt skeið -  til að byrja með undir formerkjum „tilraunasveitarfélags.“    Á ýmsu gekk í samskiptum við ríkið varðandi rekstrarfjármögnun -  en lengi vel „stærðu bæjarfulltrúar á Akureyri sig af þessum rekstri“ og fullyrtu að metnaður og framsýni einkenndi starfsemina -  og Akureyri „væri ótvírætt í fremstu röð“ að því er þjónustuna varðaði.    Bæjarstjórnin ákvað hins vegar samhljóða að skila verkefninu til ríkisins.  Snemma á þessu ári varð það svo staðfest að hagnaðardrifið einkafyrirtæki hefði tekið við rekstrinum – með samningi við Sjúkratryggingar Íslands.    Jafnhliða kvisaðist (óstaðfest) að EKKI VÆRI GERT RÁÐ FYRIR LEIGUGREIÐSLUM Heilsuverndar vegna nýtingar á núverandi húsnæði.     Uppsagnir langtímastarfsfólks á Öldrunarheimilum Akureyrar þóttu í framhaldinu eðlilegar -  og tæpast fréttaefni -  enda meðvirkni fjölmiðlanna með fjármagninu og hinum valdamiklu óþægilega einkennandi hér í bænum um þessar mundir.

Það var því næstum óvænt að nú hefði Heilsuvernd gert tilboð í húseignir sem hýsa megnið af öldrunarþjónustunni - - og ennþá furðulegra að sjá að enn einu sinni var „samhljóða jákvætt viðbragð“ hjá Bæjarráði Akureyrar.   

Húseignir öldrunarþjónustunnar á Akureyri eru samfélagseign, - fjármagnað með gjöfum velvildaraðila,  framlögum úr Bæjarsjóði og Ríkissjóði og nú um skeið með verulegum framlögum úr Framkvæmdasjóði Aldraðra - og ekki auðvelt að sjá að siðferðilega hafi Bæjarstjórn Akureyrar neinn rétt á að taka að sér hlutverk seljenda þessarra eigna þótt þeim hafið verið trúað fyrir uppbyggingu og rekstri nú um skeið.

Dettur til að mynda einhverjum í hug að það sé verjandi ráðstöfun að Bæjarfulltrúar á Akureyri ákveði að selja Heilsuvernd húsnæði Hlíðar og Lögmannshlíðar  -  fyrir segjum 3 milljarða - og verja söluandvirðinu að miklu leyti til að byggja t.d. knattspyrnuvöll fyrir meistaraflokka KA, sem hljóða nú ákafar en nokkru sinni?

Dettur einhverjum virkilega í hug að núverandi 11 Bæjarfulltrúar hafi siðferðilegan eða pólitískan rétt á að taka að sér hlutverk seljanda að þessum eignum samfélagsins – að þessum eignum sem eldri borgarar bæjarins sem þarna eiga heimili sín og þeir hinir sem bíða -  eiga alla heimtingu á að séu til staðar nú og framvegis og standa þeim opin á bestu kjörum til ævarandi framtíðar -  og verja kannski bróðurpartinum af söluandvirðinu til að byggja ráðhús?

Nú er það meira en umdeilanlegt pólitískt að einkavæða rekstur öldrunaþjónustu sem rekin er að fullu á kostnað opinberra sjóða.   Bæði eru efasemdir um hagkvæmni slíks og ekki síður um siðferði þegar fyrir liggur að hagnaðardrifinn einkarekstur hefur tilhneigingu til að kreista peninga út úr rekstrinum með því að skerða þjónustu, undirmanna af fagfólki og með því að kreista starfsfólkið umfram ásættanleg mörk.     Reynsla Svía, Breta og til að mynda Canadamanna í gegn um Covid-19 hefur meðal annars kallað eftir umræðu og endurmati á einkavæddum rektsri á sviði öldrunarþjónustunnar alveg sérstaklega.

Þá er eftir að skoða hvaða samkeppnisforsendur eru yfirleitt til staðar sem geta réttlætt útboð á þjónustu af þessu tagi.     Allir sjá að á Akureyri verður ekki grundvöllur fyrir mörg fyrirtæki á sviði öldrunarþjónustu og þess vegna -  útfrá markaðslegum forsendum -  afar brýnt að sveitarfélagið/ríkisvaldið – aðhafist ekkert sem getur bókstaflega útilokað að öldrunarstofnanir á Akureyri geti boðið upp á góða og metnaðarfulla þjónustu fyrir okkar veikburðasta fólk -  annað hvort með samningsrekstri/útboði eða með opinberum rekstri og þá auðvitað ásættanlegri hagkvæmni um leið.

Brögð í tafli?

Þegar Heilsuvernd gerir tilboð í húsnæði öldrunarstofnana er nefnilega heldur betur ástæða til að staldra við.   Í einkarekstri opinberrar þjónustu -  í hagnaðarskyni -  er það alþekkt  módel að stilla upp rekstrarfélögum og fasteignafélögum og mögulegum undirverktökum -  hlið við hlið -  í eigu skyldra eða bókstaflega sömu aðila.    Með því verður auðvelt að stýra því hvar „afgangur myndast“ -  eða eftir atvikum „arður verður til“.    Auk þess leika margir svokallaðir fjárfestar sér að því að búa til flækju fyrirtækja -  sem á endanum eru með óljóst/falið eignarhald -  í skattastkjóli eða þar sem ekki er greiddur heiðarlegur skattur af arðmyndun inn í það samfélag sem skapar þann hagnað.

Í nágrannalöndum  hafa menn ma. fengið að kynnast því  að rekstraraðilar skuldsetja rekstrarfélögin -  með yfirverðlagningu á húsaleigu, fagþjónustu og ýmiskonar viðskiptum við systurfélög – og jafnvel með rándýrum eigendalánum -  og stýra þannig fjármunum samfélagsins/ríkisins frá neytendum þjónustunnar og til eigendanna.  (Einna verstu dæmin eru t.d. þekkt af rekstri grunnskóla í Svíþjóð – sem á endanum eru svo lýstir gjaldþrota -  og skilja nemendur og foreldra eftir á köldum klaka  -  án þjónustu á miðju skólaárinu.  Og hver man eftir rekstri Menntaskólans Hraðbrautar hér um árið og ríflegum húsaleigugreiðslum til eigendanna?).

Ef af sölu verður og Heilsuvernd fær að kaupa húsnæði Hlíðar og Lögmannshlíðar -  fyrir eitthver verð -  þá kemur strax upp tvenns konar siðklemma;

1)      Líklegt er að Heilsuvernd greiði eigin fasteignafélagi umtalsverðar fjárhæðir í leigu -  sem reiknast þá sem kostnaður við þjónustuna og sótt verður fjármögnun á til ríkissjóðs.   Ef ekki fæst bein fjármögnun á þessum viðbótarkostnaði þá dregur kraft úr þjónustunni eða starfsliðið verður pressað til að hlaupa hraðar og sæta lakari kjörum.   Og hvers vegna ætti svo hið opinbera að fjármagna yfirverðlagða leigu á fasteignum sem nú eru í samfélagseigu?

2)      Ekki verður mögulegt að bjóða út rekstur Öldrunarheimila á Akureyri  að nýju og reikna með því að aðrir aðilar hafi bolmagn til að gera raunhæf tilboð í reksturinn -  og eiga þá eftir að sæta „sjálfdæmi Heilsuverndar um verðlagningu“ á leigu fyrir aðstöðuna.

Engar líkur eru á að Heilsuvernd sé að sækjast eftir eignarhaldi á fasteignum öldrunarþjónustunnar til annars en að hagnast vel á því  og skapa sér jafnframt lykilstöðu til að tryggja sér áframhaldandi aðgang að því tekjustreymi sem þeir hafa nú þegar náð handfestu á.

Þess vegna er tilboð Heilsuverndar einkum og sérílagi til staðfestingar á óskammfeilni rekstraraðilans og ódulbúin staðfesting á gróðasókn umfram nokkurt hóf.    

Þess vegna er „samhljóða jákvætt viðbragð Bæjarráðs Akureyrar“ -  ótrúlega fáránleg afglöp og það „að skoða í pakkann og sjá hvað þeir eru tilbúnir að borga“ svo hrikalega auðvirðilegt að gömul sagnapersóna H C Andersen -  hann Stóri Kláus -  stekkur ljóslifandi inn á pólitíska sviðið á Akureyri í aðdraganda jólanna 2021.

Að ætla að sjá til  „hvað fæst fyrir heimilið hennar ömmu“ – gerir þetta mál allt annað en „grátbroslegt.“

Benedikt Sigurðarson er 69 ára gamall kjósandi á Akureyri