69. þáttur 21. febrúar 2013
Í þessum þætti er fjallað um íslenskt mál, málfræði, örnefni og mannanöfn, auk þess sem svarað er spurningum lesenda. tryggvi.gislason@simnet.is
Tíðir sagna og töluorð
Lesandi þáttarins spyr, hversu margar tíðir sagna séu í íslensku. Því er til að svara, að í íslensku eru tíðir sagna aðeins tvær: nútíð: ég les og þátíð: ég las. Lengi var kennt að í íslensku væru tíðir sagna átta. Auk nútíðar og þátíðar voru tíðirnar þessar: núliðin tíð: ég hef lesið, þáliðin tíð: ég hafði lesið, framtíð: ég mun les, þáframtíð: ég mun hafa lesið, skildagatíð: ég mundi lesa og þáskildagatíð: ég mundi hafa lesið.
Þegar þannig var kennt, var íslensk málfræði sniðin eftir málfræði latínu, en í latínu hafa sagnorð sex ólíkar orðmyndir sem tákna mismunandi tíðir: nútíð (praes?ns), þátíð (imperfectum), framtíð (fut?rum simplex), núliðin tíð (perfectum), þáliðin tíð (plusquamperfectum) og þáframtíð (fut?rum exactum). Við þessar sex tíðir í latínu bættu lærðir menn á Íslandi við tveimur tíðum: skildagatíð og þáskildagatíð. Aukatíðirnar sex í íslensku eru hins vegar sagnasambönd, mynduð með hjálparsögnunum hafa og munu, og fela í sér viðhorf eða skilyrði, eins og þegar við segjum: Ég mundi hafa lesið bókina [skilyrði], ef ég hefði haft tíma til. Þarna er um að ræða atburð sem gerðist í þátíð en er bundinn því skilyrði að ég hefði haft tíma til. Sagnasambandið var kallað þáskildagatíð.
Fyrir áhugasama lesendur má benda á tvær greinar eftir dr. Höskuld Þráinsson prófessor um sagnbeygingu og tíðir: Hvað eru margar tíðir í íslensku og hvernig vitum við það?. Íslenskt mál 1999:181-224) og Um nafngiftir hjálparsagnasambanda. Íslenskt mál 2001:229-252.
Beyging og framburður töluorðanna tveir og þrír vefst fyrir fólki. Töluorðið tveir beygist þannig: kk: tveir, tvo, tveimur, tveggja kvk: tvær, tvær, tveimur, tveggja hvk: tvö, tvö, tveimur, tveggja. Algengt er að heyra og sjá þágufallið tveim. Ekki er hægt að amast við þeirri beygingarmynd, þótt hún sé ekki upphafleg. Nú heyrist ungt fólk hins vegar segja: /*tvem/. Sá framburður getur ekki talist réttur samvkæmt uppruna og hefð. Því er illt til þess að vita, að fréttamönnum RÚV í musteri íslenskrar tungu, leyfist að nota þennan ranga framburð.
Beyging töluorðsins þrír er á sama hátt: kk: þrír, þrjá, þremur, þriggja kvk: þrjár, þrjár, þremur, þriggja og í hvk: þrjú, þrjú, þremur, þriggja. Þarna er hið sama að segja: þágufallið þrem heyrist iðulega og sést á prenti. Skal ekki amast við þeirri beygingarmynd, fremur en beygingarmyndinni tveim, þótt ekki sé hún upphafleg. Hins vegar er hugsanlegt að fyrir áhrif frá þágufallsmyndinni þrem sé fólk farið að segja /*tvem/.
Nýjast
-
Norðurorka - Engir bakhjarlastyrkir að svo stöddu
Norðurorka getur að svo stöddu ekki orðið við óskum um bakhjarlastyrki eða samninga. Stjórnar- og bakhjarlastyrkir voru til umræðu á fundi stjórnar Norðurorku á dögunum þar sem farið var yfir umsóknir sem höfðu borist. Norðurorka veiti styrki til verkefna sem styðja við jákvæða þróun samfélagsins innan veitusvæðisins. -
Mannfólkið breytist í slím verður haldin í áttunda sinn næstu helgi
Menningarhátíðin Mannfólkið breytist í slím fer fram 17. - 19. júlí á Akureyri en hátíðin er kennd við listakollektífið MBS -
Gróf mismunun í heilbrigðiskerfinu
Við Íslendingar búum við gott heilbrigðiskerfi og erum flest sammála um að þar eigi jafnt yfir alla að ganga óháð til dæmis efnahag. Í flestum tilfellum þurfum við að greiða lágmarks gjöld fyrir komu á heilsugæslu og svo eru lyfin okkar líka niðurgreidd. -
Akureyri - Samþykkt að afmarka lóð við Síðubraut undir smáhýsi
Bæjarráð Akureyrarbæjar hefur í fjarveru bæjarstjórnar samþykkt breytingu á deiliskipulagi fyrir Grænhól, athafnasvæði. Þar verður afmörkum 3.600 m2 lóð þar sem gert er frá fyrir að reisa allt að fimm smáhýsi fyrir heimilislausa með fjölþættan vanda. Reiturinn sem um ræðir er nú opið grastún með malarbílastæði og gömlum útihúsum. -
Riddarar kærleikans eru á kærleikshringferð um landið
-Markmiðið er að skapa stóran kærleikshring hringinn í kringum Ísland og vekja athygli á söfnun fyrir Bryndísarhlíð -
Sumarfríið langþráða.
-Þarf ekki að kosta augun úr að hlaða batteríin Eðlilega er tilhlökkun að brjóta upp hversdaginn og njóta sumarfrís með sínum nánustu. Stundum er búið að spenna upp væntingar þannig að margir upplifa vonbrigði og pirring frekar en að ná að hlaða batteríin og fylla minningarbankann af góðum og glöðum minningum. -
Bandýspilandi lektor með málflutningsréttindi Vísindafólkið okkar – Júlí Ósk Antonsdóttir
Vísindafólkið okkar er mánaðarleg kynning á vísindafólkinu okkar. Júlí Ósk Antonsdóttir, lektor við Lagadeild, er vísindamanneskja júlímánaðar. -
Engar úrbætur á athafnasvæði Auto
Engar úrbætur hafa verið gerðar á athafnasvæði Auto ehf. að Setbergi á Svalbarðsströnd, þrátt fyrir ítrekaðar kröfur þar um frá heilbrigðisnefnd. Álagðar dagsektir hafa ekki innheimst og er innheimta hluta þeirra komin í lögfræðilegt ferli. -
Komin er út barnabókin VeiðiVinir
„Skólinn er búinn og sumarfríið að byrja og vinirnir Páll og Bjarni ganga saman heim síðasta skóladaginn. Þeir hafa verið duglegir að bera út blöð í vetur og eru fyrir löngu búnir að ákveða hvað verður keypt, já fyrir löngu. Strákarnir ætla í veiðibúðina á morgun, jafnvel í dag, þar sem þeir ætla að kaupa fyrst flugustöng og svo kaststöng. Vinirnir ætla að veiða eins mikið og þeir geta í allt sumar…“
