93. þáttur 15. ágúst 2013
Mállýskur
Af máli fólks, sem borið er og barnfætt í Danmörku, Noregi og Svíþjóð, má með nokkurri vissu ráða, hvaðan það er. Orð þess, orðanotkun - og ekki síst framburður og hrynjandi í máli - gefa vísbendingu um fæðingasveit þess. Á Íslandi er hins vegar ekki auðvelt að segja til um, hvaðan fólk það kemur, sem borið er hér og barnfætt, enda mállýskur, þ.e.a.s. staðbundin málfarseinkenni, með öðrum hætti á Íslandi en í nágrannalöndunum.
Engu að síður er af framburði Íslendinga unnt að geta sér til um hvaðan fólk kemur. Ef málþegi er linmæltur og hefur ókringdan /hv/ framburð, segir t.a.m. /gadan varþ Xít av snjó/, er sennilegt að um Árnesing eða Rangæing sé að ræða. Ef málþegi er aftur á móti linmæltur og hefur /kv/ framburð - og segir: /gadan varþ kvít av snjó/, er líklegt að um Norðlending eða Vestlending sé að ræða. Ef hlutaðeigandi er harðmæltur og notar /kv/ framburð - segir: /gatan varþ kvít av snjó/, er ekki ósennilegt, að á ferðinni sé Eyfirðingur eða Þingeyingur.
Talað hefur verið um ferns konar mállýskur á Íslandi: austfirsku, norðlensku, sunnlensku og vestfirsku. Það sem helst var talið einkenna mál okkar Austfirðinga, var flámælið - eða hljóðvillan, eins og kallað var, þegar fólk sagði /spela á spel/, þar sem annars staðar á landinu var talað um /spila á spil/. Flestir Austfirðingar voru auk þess linmæltir - sögðu /gada/ - og allmargir höfðu kringdan /hv/ framburð - sögðu /hvítur/. Þá hafa lærðir hljóðfræðingar talið sig finna hrynjandi í máli Austfirðinga sem minni á det norske tonelaget - syngjandina sem einkennir margar norskar mállýskur.
Norðlensku einkennir einkum og sér í lagi harðmælið: /gata/ - og raddaður framburður /meNNtun/. Til gamans má geta þess að margir telja hljómfall í máli Ólafsfirðinga sé nokkuð sérstakt þegar þeir hækka hljómfall í lok setninga - skvetta upp halanum á setningu, eins og ónefndur Akureyringurinn lýsti þessum framburði. Þá segja Svarfdælingar - og jafnvel Suður Þingeyingar - /kriNG-la/ kringla og /eNGland/ England.
Höfuðeinkenni sunnlensku var linmæli - /gada/ - og óraddaður framburður: /meHndun/ menntun. Sumir Sunnlendingar höfðu svo í máli sínu ókringdan /hv/ framburð, eins og áður var nefnt og sögðu: /gadan varþ Xít av snjó/.
Það sem einkum var talið einkenna vestfirsku, var einhljóðsframburður á undan ng og nk. Kannast margir við vestfirsku orðaþuluna: Það er lAngur gAngur fyrir svAnga MAnga að bera þAng í fAngi fram á LAngatAnga. Vestfirðingar voru auk þess linmæltir. Þá má enn þekkja fólk að vestan á því að það leggur áherslu á forsetningar eins og í setningunni: Hann tók utan 'um hana. Athugull lesandi getur því ráðið nokkuð í uppruna mörlandans.
Málfarsráðgjöf: Betra er að segja: hafa áhuga á - en að segja: hafa áhuga fyrir.
Tryggvi Gíslason
Nýjast
-
Akureyri - Mjög góð þátttaka í 1. maí hátíðarhöldum
Fjölmenni safnaðist saman á Akureyri fyrr í dag í góðu veðri til að taka þátt í kröfugöngu sem stéttarfélögin á Akureyri stóðu fyrir í tilefni af 1. maí, á alþjóðlegum baráttudegi verkafólks. Einnig var góð mæting í kaffiveislu á skrifstofu stéttarfélaganna í Fjallabyggð, þar sem Ína Sif Stefánsdóttir, starfsmaður Einingar-Iðju, flutti ávarp. -
Skólalóðin farin að láta á sjá
Foreldrafélag Giljaskóla, Réttindaráð Giljaskóla og Skólaráð Giljaskóla hafa óskað eftir samtali við Fræðslu- og lýðheilsuráð sem og Umhverfis og mannvirkjasvið um skólalóð Giljaskóla. -
Fjölmenni á hátíðarhöldum vegna 1 mai á Húsavík
Fjölmenni er á hátíðarhöldum verkalýðsfélagana á Húsavík en eins og venja er 1.mai er boðið í veglegt kaffisamsæti ásamt vönduðum tónlistarflutningi og kröftugum ræðum. -
Hljómsveitin Klaufar spilar á Norðurlandi
Hljómsveitin Klaufar sem spilar vandað kántrýpopp heldur í Norðurlands-túr 1. til 3. maí. Hljómsveitin spilar í fyrsta skipti á þeim magnaða tónleikastað Græna hattinum á Akureyri föstudaginn 2. maí. -
Hátíðarhöldin 1. maí á Húsavík
Stéttarfélögin standa fyrir hátíðarhöldum 1. maí á Fosshótel Húsavík. Hátíðin hefst kl. 14:00. Boðið verður upp á veglegt kaffihlaðborð, hátíðarræður, auk þess sem heimamenn í bland við góða gesti munu sjá um að skemmta gestum með hreint út sagt mögnuðum tónlistaratriðum. -
Annars konar upplifun í Bandaríkjunum en átti von á
„Mín upplifun varð önnur en ég gerði fyrir fram ráð fyrir. Þetta var dálítið einkennileg upplifun,“ segir Rachael Lorna Johnstone lagaprófessor við Háskólann á Akureyri. Hún flytur erindi í stofu M-101 í Háskólanum á Akureyri föstudaginn 2. maí þar sem hún segir frá dvöl sinni í Bandaríkjunum undanfarna mánuði. -
Tæplega 63 þúsund manns renndu sér á skíðum eða bretti í Hlíðarfjalli í vetur.
Skíðavertíðinni í Hlíðarfjalli lauk um liðna helgi og eins og vant er voru það keppendur á Andrésar Andar leikunum sem slógu loka tóninn. -
1 mai dagskrá á Akureyri og Fjallabyggð
Alþjóðlegur baráttudagur launafólks verður haldinn hátíðlegur með dagskrá á Akureyri og í Fjallabyggð fimmtudaginn 1. maí. -
Göngugatan lokuð frá og með morgundeginum
Bæjarstjórn samþykkti 18. mars sl. að sá hluti Hafnarstrætis sem gengur jafnan undir heitinu „göngugatan“ verði lokaður frá 1. maí til 30. september eða í fimm mánuði. Þetta er umtalsvert lengri lokun en var síðasta sumar en þá var lokað í þrjá mánuði frá 3. júní til ágústloka.
