100. þáttur 3. október 2013
Stílfræði og mælskulist
Stílfræði er sú grein málvísinda sem fæst við rannsóknir, greiningu og skýringar á einkennum talaðs máls og ritaðs Stílfræði á rætur að rekja til málskrúðsfræði fornaldar, retóríkur, sem var í hávegum höfð meðal Grikkja og Rómverja. Málskrúðsfræði var hluti af hinum sjö frjálsu listum - septem artes liberales - og var skipt í tvennt: þríveginn - trivum, og fjórveginn - quadrivium. Í þríveginum voru málfræði, grammatica, málskrúðsfræði, rhetorica, og rökfræði, dialectica. Í fjórveginum voru hins vegar hljómlist, musica, reikningur, arithmetica, rúmfræði, geometria, og stjörnufræði, astronomia. Má segja að þetta hafi lengi verið grundvöllur að námi í lærðum skólum í Evrópu og skiptingin í þríveg og fjórveg að vissu leyti skipting í máladeild og stærðfræðideild í skólum á Norðurlöndum.
Fyrir tæpum tveimur áratugum kom út Íslensk stílfræði eftir Þorleif Hauksson og Þóri Óskarsson. Í bókinni er ágrip af sögu mælskulistarinnar, sem ættuð er frá Grikklandi hinu forna, og þar er einnig gerð grein fyrir stílgreiningu, sem svo er nefnd, auk þess sem rakin er saga íslenskrar stílfræði frá upphafi. Er þetta afar fróðleg, skemmtileg - og gagnleg lesning.
Í mælskulist - bæði til forna og enn í dag - er markmiðið að sannfæra áheyrendur og fá þá á band ræðumanns eða a.m.k fá þá til að skilja afstöðu ræðumannsins. Sjálfur Aristóteles talar um þrenns konar ræðugerð: pólitískar ræður, ræður fyrir dómstólum og tækifærisræður. Við þessar þrjá ræðugerðir gilda fimm grundvallaratriði eða fimm áfangar. Í þessum fyrirmælum felast leiðbeiningar um vinnuferli fyrir þá sem vilja vanda mál sitt og verða góðir ræðumenn. Í fyrsta áfanga á ræðumaður að safna efni í ræðu sína. Í öðrum áfanga skal hann raða efninu niður og því nefndur dispositio á latínu, efnisskipan. Fyrstu tveir áfangarnir lúta að efni ræðunnar. Í þriðja áfanga er efnið fært í búning málsins, þ.e.a.s. færð í orð - og skrifuð niður. Fjórði áfangi fólst í því að leggja ræðuna á minnið - læra hana utan að sem talinn er mjög mikilsverður til þess að ná til áheyrenda. Fimmti áfanginn felst svo í því að ákveða hvernig heppilegast er að flytja ræðuna. Lögð er áhersla á að efni og form renni saman í eina heild.
Mikilsverður þáttur í mælsku- og ritlist er uppbygging ræðunnar og hins ritaða máls, efnisskipanin - dispositio, sem nefnd var hér að ofan. Í skólum á Íslandi var í ritgerðasmíð talað um þrjá þætti: upphaf, efnisfrásögn og niðurlag. Í hinni fornu málskrúðsfræði er hins vegar talað um fimm þætti: ávarp, inngang, frásögn, úrvinnslu og lokaorð eða ályktun.
Einn af mörgum rannsóknarþáttum stílfræði og mælskulistar eru tengsl mælanda eða ræðumanns - rithöfundar eða skálds - annars vegar og hins vegar hlustanda eða lesanda. Á milli mælanda og hlustanda eða lesanda er svo textinn: ræðan, ritgerðin, sagan, ljóðið eða jafnvel orðræða í daglegu lífi. Allt þetta lýtur lögmálum stílfræði eða mælskulistar sem er hluti málvísindanna, en málvísindi fjalla um þetta undursamlega tjáningartæki mannlegrar hugsunar - tungumálið.
Tryggvi Gíslason,
Nýjast
-
Guðmundur Ármann opnar sýningu laugardaginn 3. til 31. maí í Bergi, menningarhúsi Dalvíkinga
Á sýningunni, sem ber yfirskriftina Yrkja II, verða um 19 málverk máluð á árunum 2021 til 2025. Einnig nokkrar teikningar. Þessi sýning er í beinu framhaldi af sýningu minni á Bergi 2022 um sama yrkisefni. -
Bernskuheimilið mitt eftir Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöðum
Flóra Menningarhús í Sigurhæðum á Akureyri hefur hafið söfnun á Karolina Fund fyrir útgáfu á bókinni Bernskuheimilið mitt eftir Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöðum (1857-1933). Árið 1906 fékk Ólöf birta grein í tímaritinu Eimreiðinni undir heitinu Bernskuheimilið mitt sem telst vera fyrsti sjálfsævisögulegi þáttur íslenskrar konu. Greinin vakti á sínum tíma mikla athygli. Það að kona fjalli opinberlega og opinskátt um líf sitt og fjölskyldu sinnar má kalla uppreisn á þessum tíma "þegar konur áttu að standa vörð um heiður fjölskyldunnar, meðal annars með þagmælsku um eigin hagi og með því að þegja alltaf um það sem fór úrskeiðis" (Raghneiður Richter, Íslenskar konur-ævisögur, s. 11). Verkið hefur aldrei verið gefið út á bók en nú verður bætt úr því. Hægt er að styðja verkefnið og kaupa bækur í forsölu hér: https://www.karolinafund.com/project/view/6459 -
Metfjölda notaðra snjalltækja skilað inn hjá Elko
Með tilliti til sjálfbærni var árið 2024 sögulegt fyrir ELKO – sérstaklega á Akureyri þar sem viðskiptavinir skiluðu inn og keyptu alls 400 notuð snjalltæki. Þetta gerir árið að metári í viðskiptum með notuð raftæki í versluninni þar í bæ. -
Kostuleg klassík með Sinfóníuhljómsveit Westmont-háskóla í Kaliforníu
Sinfóníuhljómsveit Westmont-háskóla í Kaliforníu er væntanleg til landsins á vormánuðum. Hún leikur á þrennum tónleikum í maí. Aðgangur er ókeypis á þá alla en sækja þarf miða á tix.is: -
Opið fyrir umsóknir í Slipptöku Driftar EA 2025
Drift EA hefur opnað fyrir umsóknir í Slipptökuna (e. Test Drive) 2025. Í Slipptökunni felast fjórar kraftmiklar vinnustofur fyrir frumkvöðla og teymi með hugmyndir sem eru tilbúnar á næsta stig. Slipptakan endar á formlegri kynningu verkefnanna þar sem valin verkefni komast áfram í Hlunninn. -
Þorsteinn Kári gefur út Skuggamynd
Lagið var hljóðritað að mestu leyti á Akureyri síðla árs 2023, en trommurnar voru hljóðritaðar í Berlín. Upptöku á Akureyri stjórnaði Þorsteinn Kári sjálfur, en tökum á trommum stjórnuðu Jón Haukur Unnarsson ásamt Nirmalya Banerjee. -
Fjármögnun lokið á nýrri landeldisstöð Samherja
Samherji fiskeldi ehf., dótturfélag Samherja hf., hefur lokið fjármögnun fyrsta áfanga Eldisgarðs, nýrrar landeldisstöðvar við Reykjanesvirkjun, með útgáfu nýs hlutafjár og sambankaláni. Fjármögnun fyrsta áfanga nemur 235 milljónum evra, jafnvirði 34 milljarða króna. Eitt hundrað ný störf verða til í stöðinni og annar eins fjöldi afleiddra starfa. Stefnt er að því að taka stöðina í notkun á fyrsta ársfjórðungi 2027. -
Ný bók frá Gunnari J. Straumland
Út er komin hjá bókaútgáfunni Sæmundi ný bók eftir Húsvíkinginn Gunnar J. Straumland. -
Hvatningarverðlaun BSE vegna ársins 2024
Fátt er mikilvægara fyrir íslenskan landbúnað en hafa baráttufólk sem berst með oddi og egg fyrir framtíð og starfsskilyrðum greinarinnar.
